Nie mam takich doświadczeń ale znalazłam to : Alfa-fetoproteina (AFP).
Alfa-fetoproteina jest glikoproteiną syntetyzowaną w okresie płodowym przez ciałko żółte i wątrobę, a w ilościach śladowych także przez komórki błony śluzowej przewodu pokarmowego. Po porodzie stężenie AFP w surowicy noworodka spada i od 6-10 miesiąca życia uzyskuje stałą wartość 4-20 ng/ml. Autorzy fińscy stwierdzili, że u 78% do 89% pacjentów z pierwotnym rakiem wątroby stężenie AFP w surowicy przekracza 50 ng/ml i rośnie wraz ze średnicą guza (24). Wyniki prac, w których grupę badaną stanowili pacjenci z pierwotnym rakiem wątroby o małej średnicy guza wskazują na niską wartość diagnostyczną alfa-fetoproteiny w tej grupie chorych. Przy założeniu, że górna granica prawidłowego stężenia AFP w surowicy wynosi 20 ng/ml, czułość wykrywania HCC wynosiła 39%, zaś przy przyjęciu za górną granicę normy 100 ng/ml malała do 13% (21). Dopiero przy założeniu, że górna granica prawidłowego stężenia AFP w surowicy wynosi 3000 ng/ml, swoistość alfa-fetoproteiny w rozpoznawaniu HCC przekracza 99% i maleje wraz z obniżaniem powyższej wartości. Dowiedziono, że wartość diagnostyczna AFP w wykrywaniu pierwotnego raka wątroby jest różna w zależności od grupy badanej. Wśród pacjentów zakażonych HBV swoistość AFP w wykrywaniu pierwotnego raka wątroby oceniono na 50%, podczas gdy wśród osób nie zakażonych wynosiła ona 78% (13). Odsetek pacjentów z HCC, u których stężenie AFP w surowicy jest podwyższone, waha się również w zależności od regionu geograficznego i jest większy na obszarach o znacznej częstości występowania HCC, tj. na Dalekim Wschodzie i w Afryce Południowej w porównaniu z Europą i Ameryką Północną (93% vs 70% pacjentów ze stężeniem AFP powyżej 20 ng/ml) (7). Wydaje się, że podstawową rolę odgrywa tu zmienność rasowa (nieprawidłowo wysokie stężenie AFP stwierdza się u 51% białych pacjentów z pierwotnym rakiem wątroby i u 75% do 95% chorych z ras innych niż biała) (20). Stężenie alfa-fetoproteiny w surowicy wzrasta również w innych chorobach, m.in. w wirusowym zapaleniu wątroby, a także u pacjentów z guzami jajnika i jąder wywodzącymi się z komórek zarodkowych, guzami przerzutowymi do wątroby (5-10%) oraz nowotworami złośliwymi przewodu pokarmowego w tym w raku trzustki (24%), raku żołądka (15%) i raku jelita grubego (3%) i rzadziej w raku pęcherzyka żółciowego (17). Jedynie u pojedynczych pacjentów z powyższymi chorobami miano AFP przekracza 400 ng/ml. Wzrost stężenia alfa-fetoproteiny stwierdza się także u palaczy tytoniu oraz kobiet w ciąży. Hayward i wsp. przeprowadzili badanie polegające na systematycznym (powtarzanym co 6 miesięcy) oznaczaniu antygenu s wirusa B zapalenia wątroby (HBsAg) wśród 53 000 rdzennych mieszkańców Alaski, którzy stanowili 75% ogólnej populacji. Spośród 1487 nosicieli HBsAg, u 349 (23%) stwierdzono podwyższone stężenie AFP w surowicy. Kobiety w ciąży stanowiły 73% pacjentów z tej grupy (9).
Badania nad strukturą chemiczną alfa-fetoproteiny wykazały zmienność w obrębie łańcuchów cukrowych tworzących cząsteczkę związku, warunkującą powinowactwo AFP do lektyn, w tym do Lens culinaris. Frakcję AFP o wysokim powinowactwie do lektyn oznaczono skrótem AFP-L3 i nazwano fukozylowaną odmianą alfa-fetoproteiny. Aoyagi i wsp. udowodnili, że indeks fukozylacji AFP (definiowany jako odsetek AFP o wysokim powinowactwie do lektyn w całkowitej puli alfa-fetoproteiny) jest znamiennie wyższy wśród chorych z pierwotnym rakiem wątroby (42% ą 30%) w porównaniu z grupą pacjentów z chorobami wątroby o etiologii innej niż nowotworowa (4% ą 6%) (p <0,001). Czułość i swoistość badania indeksu fukozylacji AFP w wykrywaniu pierwotnego raka wątroby wynosiły odpowiednio 70% i 96%. W porównaniu z badaniem stężenia alfa-fetoproteiny w surowicy standardową metodą immunoenzymatyczną, obie wartości były znamiennie statystycznie wyższe (2). Wyniki innej pracy tego samego autora wskazują z kolei na brak znamiennej statystycznie różnicy w wartości indeksu fukozylacji u pacjentów z HCC w porównaniu z chorymi z nowotworami przerzutowymi do wątroby (odpowiednio 76% ą 25% oraz 42 ą 30%) (1). Co więcej, czułość oznaczania indeksu fukozylacji AFP w wykrywaniu pierwotnego raka wątroby o małej średnicy guza (< 2 cm) nie wykazuje wyższości nad oznaczaniem całkowitego stężenia alfa-fetoproteiny metodą standardową (12). Oznaczanie stężenia AFP w surowicy stanowi podstawę stosowanych obecnie programów badań przesiewowych, do których kwalifikowani są chorzy z grup wysokiego ryzyka pierwotnego raka wątroby. Warto podkreślić, że przekonanie o wartości tego typu badań nie znajduje jednoznacznego potwierdzenia w piśmiennictwie. Autorzy włoscy prospektywnie zbadali 447 pacjentów z wyrównaną marskością wątroby i w ciągu trwającego średnio 48 miesięcy okresu obserwacji polegającej na powtarzanym badaniu ultrasonograficznym oraz oznaczaniu stężenia AFP wykryli pierwotnego raka wątroby u 77 z nich (18%). Raka stwierdzono u 15 z 20 pacjentów ze stale podwyższonym stężeniem AFP w surowicy (75%), u 14 spośród 100, u których stężenie AFP było okresowo podwyższone (14%) oraz u 14 z 245 z prawidłowym poziomem AFP (5,7%) (5). Wartość diagnostyczną AFP w pierwotnym raku wątroby oceniano w badaniach prospektywnych nie znajdując jednoznacznych dowodów na wydłużenie przeżycia wśród chorych, u których oznaczano stężenie alfa-fetoproteiny w surowicy. Autorzy chińscy oznaczali AFP u 14794 mieszkańców Szanghaju zakażonych wirusem B zapalenia wątroby. Badanie wykonywano co 6 miesięcy, podwyższone (przekraczające 20 ng/ml) stężenie AFP stanowiło podstawę do wykonania badania ultrasonograficznego. Pomimo, że 18% wykrytych w ten sposób pierwotnych raków wątroby miało średnicę poniżej 3 cm, to w tej grupie chorych nie uzyskano wydłużenia przeżycia w porównaniu z pacjentami z guzem o większej średnicy. Interpretację wyników badania utrudnia fakt, że w przypadku wielu pacjentów z guzem o małej średnicy nie zastosowano właściwego, potencjalnie radykalnego leczenia chirurgicznego (16). Brak wpływu badań przesiewowych wykorzystujących AFP na wydłużenie przeżycia pacjentów z grup podwyższonego ryzyka HCC potwierdzają także inne prace (18, 27). Odmienne są wyniki badania Okudy i wsp., którzy twierdzą, że odsetek trzyletniego przeżycia pacjentów, u których dzięki powtarzanemu oznaczaniu AFP wykryto potencjalnie resekcyjnego pierwotnego raka wątroby jest wyższy w porównaniu z chorymi z rakiem nieresekcyjnym lub leczonym zachowawczo (57% vs 10%) (22). Alfa-fetoproteina, szeroko wykorzystywana w diagnostyce pierwotnego raka wątroby, jest również przydatna w prognozowaniu nawrotu choroby oraz monitorowaniu jej przebiegu. Shimada i wsp. wykazali, że odsetek trzyletniego przeżycia pacjentów leczonych chirurgicznie z powodu pierwotnego raka wątroby z podwyższonym stężeniem AFP w surowicy jest znamiennie statystycznie niższy w porównaniu z grupą chorych, w której miano alfa-fetoproteiny jest prawidłowe (odpowiednio 62,8% i 77,6%; p <0,05). Analogicznie, odsetek trzyletniego przeżycia bez choroby jest wśród pacjentów z nieprawidłowym wynikiem badania AFP niższy w porównaniu z chorymi, u których stężenie alfa-fetoproteiny pozostaje w granicach normy (odpowiednio 22,7% i 45,6%; p <0,01) (25). AFP jest najczęściej wykorzystywanym biochemicznym markerem HCC, jednak czułość, a w szczególności swoistość a-fetoproteiny w wykrywaniu tego nowotworu są niedostateczne. Od lat trwają próby zastąpienia AFP innym związkiem, którego oznaczenie byłoby równie proste, a wartość diagnostyczna większa.