Badania przesiewowe to takie, które przeprowadza się u osób nieposiadających objawów choroby, w celu jej jak najwcześniejszego wykrycia i wyleczenia. Badania przeprowadza się w całej populacji lub w grupach zwiększonego ryzyka (np. w określonej grupie wiekowej). Celem jest wykrycie choroby we wczesnej fazie. Przesiewowe badania służą zmniejszeniu śmiertelności wywołanej daną chorobą.
Badanie profilaktyczne mające na celu wykrycie wczesnego, bezobjawowego raka gruczołu krokowego, polegają na pomiarze stężenia PSA w surowicy krwi i wykonaniu biopsji prostaty u mężczyzn, u których stężenie PSA jest podwyższone. Niestety, według badań naukowych, nie udowodniono, że pomiar stężenia PSA zmniejsza umieralność na raka prostaty. Co więcej, antygen ten wzrasta w wielu innych sytuacjach niż rak prostaty.
Co to jest PSA?
PSA, czyli swoisty antygen sterczowy, jest enzymem produkowanym przez prostatę. Wydzielany jest do płynu nasiennego (ejakulatu). Jego stężenie w surowicy zwykle jest niewielkie, w warunkach prawidłowych nie przekracza 4,0 ng/ml. Z wiekiem stężenie PSA może wzrastać i nie powinno to wzbudzać niepokoju. Jednak wzrost stężenia powyżej 10 ng/ml powinien być poddany dalszej diagnostyce, gdyż może to być objaw raka prostaty (ale nie musi!). Wynika to z faktu, że komórki raka gruczołu krokowego wydzielają do krwi większe ilości PSA niż zdrowe komórki.
PSA nie jest antygenem specyficznym jedynie dla nowotworu gruczołu krokowego, czyli może rosnąć nie tylko z powodu raka prostaty. Wśród przyczyn zwiększenia stężenia PSA wyróżnia się: łagodny rozrost prostaty (najczęstsza przyczyna wzrostu PSA), przebyte badanie per rectum (badanie prostaty palcem może przejściowo zwiększać wydzielanie PSA), zapalenie prostaty (ostre lub przewlekłe), rak prostaty, przebyte cewnikowanie pęcherza moczowego, wytrysk nasienia.
Należy pamiętać, że nawet przy prawidłowym stężeniu PSA, istnieje ryzyko raka prostaty! Ryzyko obecności raka gruczołu krokowego u mężczyzn, u których stężenie PSA nie przekracza 4 ng/ml może wynosić nawet 26,9% (gdy PSA wynosi 3,0-4,0 ng/ml).
Przy podwyższonym stężeniu PSA zaleca się wykonanie biopsji (pobrania wycinków) prostaty z wielu miejsc. Niestety, to postępowanie też ma swoje wady. Podczas biopsji możliwe jest pominięcie ogniska, w którym znajduje się nowotwór. Co więcej, biopsja charakteryzuje się „nadrozpoznawalanością” raka prostaty – wykrywa nowotwory, które nie dają objawów klinicznych, nie powiększają się – są tzw. „nieme klinicznie” – i tym samym nie wymagają radykalnego leczenia. (patrz CO TO JEST RAK PROSTATY).
Uważa się, że jeżeli pacjent zna powyższe wady badań i je akceptuje, można profilaktycznie dokonywać pomiaru stężenia PSA nie częściej niż raz na rok.
Stężenie PSA jest ważne nie tylko ze względu na wczesne wykrywanie raka prostaty. Pomiar PSA jest pomocny w ocenie stopnia zaawansowania raka prostaty oraz ryzyka rozsiewu raka poza gruczoł krokowy, co decyduje o wyborze metody leczenia (patrz DIAGNOSTYKA). PSA jest także wykorzystywane do monitorowania pacjenta po zakończeniu leczenia (patrz CO SIĘ DZIEJE PO LECZENIU).
U niektórych pacjentów udaje się wykryć raka prostaty we wczesnym stadium poprzez badanie palcem przez odbytnicę (badanie per rectum). Podczas tego badania lekarz wprowadza do odbytnicy palec w rękawiczce, nawilżony żelem ze środkiem znieczulającym, wyczuwając powierzchnię prostaty. Większość raków lokalizuje się w obwodowej części gruczołu krokowego, będąc dostępnych temu badaniu. Lekarz wyczuwa wówczas nierówną, guzkową powierzchnię gruczołu krokowego. To badanie ma jednak swoje ograniczenia – zależy w głównej mierze od doświadczenia lekarza.
Czy można zapobiec rakowi prostaty?
Rakowi gruczołu krokowego przypisuje się wiele czynników ryzyka. Wśród nich najważniejszym jest wiek – rak prostaty bardzo rzadko występuje przed 40 rż. Wiek, predyspozycje genetyczne, pochodzenie etniczne w połączeniu ze złymi nawykami żywieniowymi, nałogami, zwiększają ryzyko raka prostaty. Według doniesień naukowych zdrowa dieta może chronić przed wystąpieniem raka prostaty. Ochronne znaczenie przypisuje się likopenowi (czerwonemu barwnikowi zawartemu w pomidorach), soi, selenowi. Znaczenie ma także zmniejszenie spożycia tłuszczów zwierzęcych oraz zwiększenie aktywności fizycznej.
Sfinansowane z budżetu Miasta Poznania