W trakcie rozwoju zmian nowotworowych w szyjce macicy rzadko obserwuje się jakiekolwiek charakterystyczne objawy; pojawiają się one dopiero gdy rak jest w zaawansowanym stadium. Rak szyjki macicy jest najczęściej wykrywany u kobiet, które przez długi okres nie miały wykonywanej profilaktycznej cytologii. Takie pacjentki często pojawiają się u ginekologa z powodu upławów, krwawień, bolesności przy stosunku czy bolesnego oddawania moczu. Na takim etapie rak może być już zaawansowany, a co za tym idzie, rokowanie będzie gorsze. Ze względu na dość podstępny charakter rozwoju nowotworów złośliwych szyjki macicy, niezwykle istotną rolę w zapobieganiu zachorowania pełnią profilaktyczne badania cytologiczne.
Diagnostyka raka szyjki macicy opiera się głównie na wykonywaniu badania cytologicznego szyjki macicy. Badanie takie wykonuje ginekolog bądź uprawniona do tego położna. Polega ono na zebraniu próbek komórek z kanału i tarczy szyjki macicy za pomocą specjalnej szczoteczki. Następnie pobrane komórki są badane przez lekarza patomorfologa w poszukiwaniu nieprawidłowości w budowie komórek. Cytologia nie powinna być badaniem bolesnym, jednak pacjentka może odczuwać lekki dyskomfort w trakcie pobierania komórek.
Po pobraniu, komórki trafiają do lekarza patomorfologa w celu szczegółowej oceny mikroskopowej. Wszelkie zmiany morfologiczne w komórkach szyjki macicy podlegają odpowiedniej klasyfikacji, która umożliwia wdrożenie odpowiednich działań po wykryciu niepokojących zmian. Wszelkie nieprawidłowości w budowie komórkowej szyjki macicy nazywamy CIN (ang. cervical intraepithelial neoplasia) czyli neoplazją szyjki macicy, która jest stanem przedrakowym. CIN mają 3 stopnie klasyfikacji: I, II i III. Im niższy stopień, tym mniejsze prawdopodobieństwo na wykształcenie się inwazyjnego raka i większe prawdopodobieństwo cofnięcia się tego stanu. Klinicznie stosuje się również klasyfikację, w której CIN I jest określane jako LSIL (ang. low-grade squamous intraepithelial neoplasia; płaskonabłonkowa neoplazja wewnątrznabłonkowa niskiego stopnia), a CIN II i III jako HSIL (ang. high-grade squamous intraepithelial neoplasia; płaskonabłonkowa neoplazja wewnątrznabłonkowa wysokiego stopnia). Jeżeli wykryto nowotwór, zarówno raka in situ lub raka inwazyjnego, będzie on odpowiednio opisany do swoich cech morfologicznych.
Jeżeli wyniki cytologii wskażą na jakiekolwiek nieprawidłowości, odbywa się dalsza diagnostyka zmian. Jej głównym etapem jest badanie kolposkopowe, wykonywane przez ginekologa. Polega na oglądaniu szyjki macicy (tarczy i kanału) w odpowiednim powiększeniu, co umożliwia zlokalizowanie i ocenę zmian opisanych w cytologii. Ponadto, w trakcie tego badania możemy wykonać tzw. biopsję celowaną, czyli pobrać wycinek z podejrzanej zmian w celu potwierdzenia diagnozy. Wyniki kolposkopii determinują jakie leczenie zostanie zastosowane w przypadku diagnozy nowotworowej. Jeżeli zmiany będą tylko stanami przedrakowymi zazwyczaj lekarz decyduje się na obserwację i kontrolowanie w odpowiednich odstępach czasu wykrytych nieprawidłowości.
Badanie cytologiczne to podstawa diagnostyki raka szyjki macicy, dlatego istotne jest dobre przygotowanie do badania- zapewni to możliwość dokładniejszej oceny komórek pod mikroskopem. Ważne jest wygospodarowanie odpowiedniego momentu na wykonanie cytologii; powinna się odbyć najwcześniej 4 dni po ostatnim dniu miesiączki, a najpóźniej 4 dni przed przewidywanym pierwszym dniem miesiączki. Nie powinno się przychodzić na badanie w trakcie krwawienia menstruacyjnego. Przez 4 dni przed badaniem nie wolno stosować leków czy innych preparatów dopochwowych. Również zaleca się unikanie stosunków dopochwowych i irygacji pochwy przez 2-3 dni przed badaniem oraz niewykonywanie badań przezpochwowych przez około tydzień przed badaniem.
W Polsce funkcjonuje program profilaktyczny organizowany przez Ministerstwo Zdrowia i NFZ, który umożliwia ubezpieczonym kobietom w wieku od 25 do 59 lat wykonanie darmowego badania cytologicznego. Na takie badania kwalifikują się kobiety, które nie miały wykonywanej cytologii w przeciągu 3 ostatnich lat; w specyficznych przypadkach (infekcja wirusami HIV lub HPV, leczenie immunosupresantami) takie badanie przysługuje co roku. Na badanie nie jest potrzebne skierowanie. Informacje na temat ośrodków wykonujących badania cytologiczne w ramach projektu profilaktycznego w ramach Ministerstwa Zdrowia dostępne są na stronie Ministerstwa.
Dodatkowymi badaniami w przypadku diagnostyki raka szyjki macicy mogą być m.in. morfologia krwi obwodowej czy badania obrazowe, np. tomografia komputerowa, w celu wykrycia ewentualnych przerzutów. Wszystkie badania dobiera lekarza prowadzący, adekwatnie do stanu klinicznego pacjentki.
Sfinansowane z budżetu Miasta Poznania