Powstanie raka szyjki macicy jest bezpośrednio związane z infekcją wirusem brodawczaka ludzkiego (ang. Human Papilloma Virus, HPV). Zakażenie HPV powoduje szyjkową neoplazję wewnątrznabłonkową, którą klasyfikuje się jako stan przedrakowy. Choć związek między infekcją HPV a karcinogenezą raka szyjki macicy jest silny, to nie zawsze zakażenie prowadzi do nowotworzenia. Część infekcji jest eliminowana przez układ immunologiczny w przeciągu kilku miesięcy. Pozostałe, dzięki współdziałaniu innych czynników ryzyka doprowadzają finalnie do powstania nowotworu. Natomiast wszystkie raki szyjki macicy są wywoływane przez wirusa brodawczaka ludzkiego.
Mechanizm działania wirusa brodawczaka ludzkiego jest dosyć złożone i polega na ingerencji białek wirusa w genom komórek ludzkich. HPV infekuje najczęściej niedojrzałe komórki nabłonka płaskiego w strefie przejściowej, ale jego bezpośrednie działanie zaczyna się dopiero w komórkach już wykształconych. Wtedy, wirus zaczyna wytwarzać specyficzne białka: E6 i E7. Białka te łączą się z naszymi genami supresorowymi. Geny supresorowe mają za zadanie kontrolować przebieg cyklu komórkowego- hamować nadmierne podziały i chronić przed powstawaniem mutacji. Białka E6 i E7 i łączą się odpowiednio z genami supresorowymi p53 i Rb. Następuje dezaktywacja obu genów, co sprawia, że nie mogą pełnić swoich ochronnych funkcji. Zwiększa to prawdopodobieństwo wystąpienia mutacji i stanu przedrakowego, a co za tym idzie- nowotworu złośliwego.
Wyróżnia się ponad 100 różnych podtypów wirusa brodawczaka ludzkiego. Klinicznie, szczepy HPV klasyfikuje się według ich tendencji do kancerogenezy. Szczepy wysokiego ryzyka, czyli np. 16 i 18, odpowiadają za ok. 70% nowotworów szyjki macicy. Szczepy niskiego ryzyka, czyli np. 6 i 11 powodują powstanie kłykcin kończystych (tzw. brodawek) w dolnym odcinku dróg płciowych.
HPV to jednak nie tylko nowotwory złośliwe szyjki macicy; wirus ten odpowiada również za prawie 90% zachorowań nowotworów odbytu i około 78% zachorowań na nowotwory pochwy. Ponadto może wiązać się z rozwojem raka penisa, jamy ustnej, krtani, części ustnej gardła i sromu. Ten szeroki przekrój chorób z jakimi ma związek wirus brodawczaka ludzkiego jest istotny z punktu widzenia profilaktyki- zagrożenie infekcją i późniejsze jej konsekwencje dotyczą zarówno kobiet jak i mężczyzn.
Infekcja wirusem zachodzi tylko w przypadku tzw. “skin-to-skin contact”, czyli bezpośrednio przez skórę. Wirus może dostać się do organizmu w przypadku występowania jakichkolwiek uszkodzeń nabłonka. Genitalne HPV jest przenoszone drogą płciową, zarówno przez stosunek dopochwowy, analny i oralny oraz kontakt zainfekowanej skóry ze śluzówką genitaliów. Prezerwatywy czy monogamia, choć zmniejszają ryzyko zakażenia, to nie likwidują go całkowicie, co wynika z powszechności wirusa i braku kompletnej eliminacji kontaktu śluzówek między sobą w tych metodach antykoncepcji. Czynnikiem który może zwiększyć ryzyko infekcji jest bezpośredni kontakt skóry z kłykcinami kończystymi wywoływanymi przez HPV niskiego ryzyka.
Najskuteczniejszą metodą profilaktyki zakażenia wirusem brodawczaka ludzkiego jest szczepienie. Zakłada się, że przy wysokiej wyszczepialności w danej populacji (70- 90 % osobników), będzie można zapobiec do około 90% zachorowań na raka szyjki macicy. Szczepionka nie wywołuje zakażenia- zawiera tylko antygeny białkowe wirusa, czyli cząsteczki, które pozwalają naszemu układowi immunologicznemu na rozpoznanie danego patogenu. Dzięki takiemu wcześniejszemu przygotowaniu, organizm będzie gotowy na zwalczanie właściwej infekcji.
W Polsce dostępne są trzy rodzaje szczepionek przeciwko HPV: dwu-, cztero- i dziewięciowalentna. Każda z nich zawiera antygeny białkowe podtypów 16 i 18, czyli tych najbardziej onkogennych. Szczepionka czterowalentna zawiera dodatkowo antygeny podtypów 6, 11, a szczepionka dziewięciowalentna dodatkowe antygeny podtypów 6, 11, 31, 33, 45, 52 i 58.
Optymalny wiek na szczepienie dla dziewcząt przypada między 11 a 12 rokiem życia, a dla chłopców powyżej 11-12 roku życia. Jeżeli dziewczęta nie były wcześniej zaszczepione, zaleca się wykonanie szczepienia między 13 a 18 rokiem życia. Ponadto, rekomenduje się szczepienia dla młodych mężczyzn utrzymujących kontakty homoseksualne, młodych osób identyfikujących się jako transpłciowi oraz nosicieli wirusa HIV między 9 a 26 rokiem życia, którzy nie byli wcześniej zaszczepieni. Szczepienie może dawać pewne krótkotrwałe skutki uboczne, jak zaczerwienienie skóry w miejscu iniekcji, zawroty głowy czy nudności.
Sfinansowane z budżetu Miasta Poznania