Leczenie paliatywne nie ma na celu wyeliminowania choroby, wyleczenia z nowotworu. Celem leczenia paliatywnego jest poprawa jakości życia chorego. Jest to możliwe dzięki łagodzeniu objawów choroby, opóźnianiu progresji (czyli postępu) choroby, zniesieniu dolegliwości bólowych oraz zapobieganiu powikłaniom. Takim leczeniem obejmuje się pacjentów, u których proces nowotworowy jest zaawansowany.
Leczenie hormonalne
Leczenie hormonalne jest podstawową metodą leczenia u pacjentów, którzy nie kwalifikują się do radykalnego leczenia lub nie wyrażają na nie zgody. Rak prostaty cechuje się hormonozależnością. Oznacza to, że hormony mają wpływ na jego wzrost i postęp. Testosteron – męski hormon płciowy – jest w organizmie fizjologicznie przekształcany do metabolitu – dihydrotestosteronu (DHT). Dochodzi do tego pod wpływem enzymu (substancji białkowej) o nazwie 5alfa-reduktaza. DHT wiąże się z receptorami w komórkach raka prostaty, pobudzając ich wzrost. W ten sposób męskie hormony płciowe – zwane androgenami – pobudzają wzrost raka prostaty. Aby zahamować wzrost raka prostaty stosuje się leki, które zmniejszają ilość androgenów bądź uniemożliwiają ich wiązanie się z receptorami. Zmniejszenie ilości androgenów w surowicy krwi (tzw. ablacja androgenowa) możliwe jest poprzez chirurgiczne wytrzebienie (kastrację) poprzez obustronne usunięcie jąder (orchiektomię) bądź farmakologiczne wytrzebienie (kastrację). Farmakologiczna kastracja polega na stosowaniu leków, do których należą: - analogi gonadoliberyn, np. goserelina, leuprorelina. Leki te są podobne do naturalnie występujących u człowieka hormonów podwzgórza – gonadoliberyn, które odpowiadają za zwiększanie wydzielania hormonów płciowych. Paradoksalnie, ich regularne podawanie po kilku dniach hamuje wydzielanie hormonów płciowych, prowadząc do kastracji. Analogi gonadoliberyn przez pierwszych kilka dni stosowania powodują chwilowy wzrost stężenia hormonów płciowych. W ten sposób mogą nasilać objawy raka prostaty. Aby temu zapobiec, przez pierwsze dni terapii hormonalnej pacjent otrzymuje oprócz nich dodatkowe leki, zwane antyandrogenami (opis poniżej), które zapobiegają powyższej sytuacji. - antagoniści gonadoliberyn, np. degareliks. Pod względem swojego działania są przeciwieństwem naturalnie występujących u człowieka gonadoliberyn. Wobec tego ich działanie polega na hamowaniu wydzielania hormonów płciowych. W przeciwieństwie to analogów gonadoliberyn, nie powodują przejściowego wzrostu stężenia testosteronu. Leki te bardzo szybko obniżają stężenia androgenów. Podawane są chorym, u których nowotwór jest zaawansowany i konieczne jest jak najszybsze obniżenie stężenia testosteronu, ze względu na możliwe powikłania raka prostaty.
Oprócz leków, które zmniejszają stężenie androgenów, stosuje się także leki, które uniemożliwiają wiązanie się androgenów z receptorami znajdującymi się w komórkach prostaty (w tym także w komórkach raka prostaty). Tym samym hamują one wpływ męskich hormonów płciowych na komórki raka prostaty. Leki te nazywane są antyandrogenami (bądź antagonistami receptora androgenowego). Wśród tych leków wyróżnia się substancje takie jak: flutamid, bikalutamid czy octan cyproteronu.
Terapia hormonalna (HTH) nie jest, niestety, pozbawiona działań niepożądanych. Farmakologiczna kastracja jest związana z takim skutkami ubocznymi jak: - zwiększenie ryzyka chorób układu krążenia, - zespół metaboliczny, - osteoporoza (zmniejszenie gęstości tkanki kostnej), - ginekomastia (powiększenie sutków u mężczyzny), - objawy wypadowe (objawy niedoboru hormonów płciowych; m.in. uderzenia gorąca, zaburzenia snu, skłonność do depresji), - impotencja, spadek libido, - zaburzenia żołądkowo-jelitowe.
Istnieje także pojęcie całkowitej blokady androgenowej. Polega ona na połączeniu metody chirurgicznej lub farmakologicznej kastracji ze stosowaniem antyandrogenów. Metoda ta niesie ze sobą zwiększone ryzyko działań niepożądanych przy wątpliwej skuteczności.
U niektórych chorych, którzy nie kwalifikują się do radykalnego leczenia i u których nie występują objawy raka prostaty (rak bezobjawowy) mimo zaawansowania choroby, stosuje się tzw. hormonoterapię opóźnioną. Polega ona na rozpoczęciu HTH w momencie, w którym u pacjenta wystąpią objawy choroby nowotworowej. Takie postępowanie nie pogarsza jakości życia pacjentów i jest w pełni uzasadnione.
U niektórych pacjentów zakwalifikowanych do leczenia radykalnego radioterapią (RTH) dodatkowo stosuje się hormonoterapię. U chorych z grupy pośredniego ryzyka progresji raka prostaty możliwe jest zastosowanie krótkotrwałej (4-6 miesięcy) terapii hormonalnej. U pacjentów z grupy dużego i bardzo dużego ryzyka konieczne jest zastosowanie terapii hormonalnej przez okres 2-3 lat.
Istnieje metoda hormonoterapii zakładająca przerwy w stosowaniu leków hormonalnych. Nazywa się ją hormonoterapią przerywaną (przeciwieństwo do hormonoterapii ciągłej, gdzie leki podawane są bez przerwy). Leczenie przerywa się w momencie obniżenia stężenia PSA. Terapię ponawia się, gdy stężenie PSA zacznie wzrastać lub pojawią się objawy choroby. Taka metoda jest tańsza niż terapia ciągła i pozwala zmniejszyć nasilenie działań niepożądanych leków. Jest ona jednak kontrowersyjna w przypadku chorych z przerzutami raka.
Stosowanie hormonoterapii nie jest w stanie wyeliminować choroby nowotworowej. Ostatecznie, po różnym okresie czasu (średnio po 24 miesiącach) dochodzi do postępu raka prostaty. Taki stan nazywany jest „opornością na kastrację”. Komórki raka gruczołu krokowego uniezależniają się od androgenów, czyli rozwijają androgenoniezależność. W takiej sytuacji pomimo bardzo niskiego stężenia testosteronu dochodzi do progresji raka. U takich chorych nie przerywa się dotychczasowej terapii hormonalnej, ale wprowadza się dodatkowe leki (chemioterapię lub horomonoterapię z zastosowaniem nowych leków). Chemioterapia paliatywna - wyróżnia się 3 skuteczne w raku prostaty leki – mitoksantron, docetaksel oraz kabazytaksel. Chemioterapia ma na celu wydłużenie czasu przeżycia oraz złagodzenie bólu. Leczenie może nieść ze sobą różne powikłania. Wśród nich dużym problemem jest polineuropatia, która dotyka około 1/3 pacjentów leczonych docetakselem. Polineuropatia to zespół uszkodzenia nerwów obwodowych. Do objawów polineuropatii zalicza się: drętwienie, mrowienie kończyn, zaburzenia czucia, nadwrażliwość na dotyk (odczuwanie dotyku jako bolesny), ból. Takie objawy dotyczą przede wszystkim stóp i dłoni. Może także pojawić się osłabienie siły mięśni (np. opadanie stóp podczas chodzenia), skurcze mięśni, niezgrabność ruchów.
Nowe leki o działaniu hormonalnym - należy do nich m.in. abirateron. Jest to substancja, która hamuje produkcję androgenów w organizmie. Innym lekiem jest enzalutamid – lek o działaniu antyandrogennym, hamujący wpływ androgenów na komórki prostaty.
Paliatywna radioterapia
Ten rodzaj radioterapii wykorzystywany jest w celu łagodzenia bólu spowodowanego przerzutami do kości. Stosowane są dwa rodzaje radioterapii: teleterapię (czyli napromienianie ze źródeł zewnętrznych) oraz radioterapię podawaną dożylnie, czyli systemową. W tym drugim typie radioterapii pacjent otrzymuje dożylnie substancje radioaktywne, których promieniowanie działa na przerzuty.
Sfinansowane z budżetu Miasta Poznania