We wczesnych stadiach rak prostaty na ogół nie wywołuje objawów. Nowotwory o wyższych stopniach zaawansowania mogą zostać wykryte na podstawie objawów (patrz OBJAWY). Najczęściej rak prostaty zostaje wykryty podczas:
W przypadku podejrzenia raka gruczołu krokowego, lekarz może przeprowadzić przezodbytniczą ultrasonografię (TRUS – transrectal ultrasonography). Badanie polega na wprowadzeniu do odbytnicy (końcowego odcinka jelita grubego) sondy, która swoim kształtem i wielkością przypomina palec. Dzięki sondzie uzyskiwany jest obraz, który lekarz widzi na ekranie monitora. Badanie jest przeprowadzane bez znieczulenia, ponieważ jest bezbolesne (może wywołać jedynie uczucie dyskomfortu). TRUS pozwala uwidocznić granice i strukturę wewnętrzną prostaty oraz ewentualne guzy. Badanie ma także swoje ograniczenia – wykrywa nieprawidłowości u około 20% pacjentów z rakiem prostaty.
Ostateczne rozpoznanie lekarz stawia na podstawie biopsji (pobrania wycinków) przezodbytniczej prostaty. Biopsja przeprowadzana jest w nieczuleniu pod kontrolą TRUS. Dzięki ultrasonografii lekarz lokalizuje podejrzane miejsca, z których zostanie pobrany fragment tkanki gruczołu krokowego. Wycinki te następnie zostają poddane badaniu histopatologicznemu, które umożliwia rozpoznanie nowotworu. Ponieważ rak prostaty najczęściej jest wieloogniskowy, lekarz musi pobrać wycinki z wielu miejsc. Ilość pobranych wycinków zależy od objętości prostaty.
Kiedy lekarz będzie decydował się na przeprowadzenie biopsji?
Biopsja na pewno będzie wskazana u pacjentów z podwyższonym stężeniem PSA w surowicy krwi oraz u pacjentów, u których w badaniu palcem przez odbytnicę/TRUS zostały wykryte nieprawidłowości.
Należy pamiętać, że ujemny wynik biopsji (czyli brak zmian nowotworowych w pobranych wycinkach) nie wyklucza raka prostaty! Rak często jest wieloogniskowy i ognisko raka może zostać pominięte podczas biopsji, gdyż nie będzie widoczne w badaniu TRUS. Jeśli u pacjenta utrzymuje się podwyższone stężenie PSA lub w badaniu palcem przez odbytnice wyczuwalne są nieprawidłowości, lekarz zdecyduje się na powtórzenie biopsji. Wówczas pobranych zostanie jeszcze więcej wycinków niż przy pierwszym badaniu.
Podczas oceny wycinków lekarz patomorfolog określi stopień złośliwości nowotworu. Ocena stopnia złośliwości histologicznej nowotworu (grading) określa jak dużą zdolność do naciekania i niszczenia sąsiednich tkanek oraz rozprzestrzeniania się poprzez tworzenie przerzutów posiada dany rak. Im bardziej zróżnicowany nowotwór (im dojrzalsze są komórki nowotworu), tym niższy stopień złośliwości histologicznej. Złośliwość większości nowotworów określa się jako G1 (niski stopień złośliwości), G2 (pośredni), G3 (wysoki). W przypadku raka prostaty jest nieco inaczej. Złośliwość raka gruczołu krokowego oceniana jest w oparciu o skalę Gleasona. Polega ona na ocenie złośliwości nowotworu w skali od 1 (wysoko zróżnicowany = najmniej złośliwy) do 5 (nisko zróżnicowany = najbardziej złośliwy). Ostateczny wynik jest sumą dwóch najczęściej występujących w guzie stopni złośliwości. Guz nie jest jednorodny, tzn. zbudowany jest w pewnych obszarach z komórek mniej zróżnicowanych, a w pozostałych z komórek bardziej zróżnicowanych. Lekarz patomorfolog określa zatem, które komórki zajmują największe obszary, np. najczęściej występują komórki nowotworowe w stopniu 5, a drugim dominującym typem są komórki w stopniu 3. W ten sposób uzyskuje się wynik – wskaźnik Gleasona 8 (5+3). Uważa się, że wskaźnik Gleasona 6 odpowiada małej złośliwości nowotworu, wskaźnik Gleasona 6-7 odpowiada złośliwości umiarkowanej, a wynik 7 – dużej złośliwości.
Jeżeli u pacjenta zostanie wykryty i potwierdzony badaniem histopatologicznym rak prostaty, konieczna będzie ocena stopnia zaawansowania klinicznego choroby (staging). Stopień zaawansowania określany jest w oparciu o wykonywane badania: - badanie per rectum - wartość stężenia PSA w surowicy - wynik badania TRUS (przezodbytniczej ultrasonografii) - wynik tomografii komputerowej (TK) i rezonansu magnetycznego (MR) - ewentualnie scyntygrafię kości wykonywaną gdy pojawią się objawy przerzutów lub jest wysokie prawdopodobieństwo przerzutów do kości.
Stopień zaawansowania klinicznego określany jest według klasyfikacji TNM. Ocena obejmuje:
Każdej z tych cech przypisywany jest stopień zaawansowania określany odpowiednią cyfrą. Dla przykładu, im większa liczba przypisana jest wielkości guza (cecha T), tym większy guz, bardziej zaawansowany.
Klasyfikacja TNM w połączeniu ze stężeniem PSA w surowicy krwi oraz z wynikiem w skali Gleasona umożliwia wyodrębnienie grup prognostycznych raka prostaty. Wyróżnia się grupy: o niskim ryzyku progresji, pośrednim, dużym i bardzo dużym ryzyku progresji. Nowotwory w obrębie danej grupy prognostycznej cechują się podobnym rokowaniem i często podobnym sposobem leczenia.
Sfinansowane z budżetu Miasta Poznania