Szacuje się, że około 5-10% nowotworów piersi związanych jest z dziedziczeniem mutacji przekazywanych z pokolenia na pokolenie. Poniżej przedstawiamy najważniejsze mutacje zwiększające ryzyko raka piersi. Zalecenia dotyczące profilaktycznych badań oraz zabiegów przedstawiamy na końcu sekcji w formie tabeli (źródło – wytyczne Polskiego Towarzystwa Onkologii Klinicznej).
I. Mutacje w obrębie genów BRCA1 i BRCA2
Geny te pełnią w organizmie człowieka rolę genów supresorowych – można je porównać do „strażników”, którzy czuwają nad prawidłową ilością podziałów komórki, nie dopuszczając do pojawiania się dodatkowych podziałów. Gdy gen supresorowy ulegnie mutacji, traci swoją funkcję. Wówczas komórka „wyrywa się spod kontroli” i ulega wielokrotnym podziałom. Prowadzi to do zwielokrotnienia komórek zawierających zmutowany gen, co w konsekwencji napędza dalsze podziały, skutkując powstaniem guza nowotworowego. Według danych szacunkowych, w Polsce jest około 200 tys. nosicieli mutacji genu BRCA1 i BRCA2. Są to nie tylko kobiety, ale także mężczyźni. Ryzyko raka piersi u kobiety z mutacjami genów BRCA1 i BRCA2 rośnie z wiekiem. W przypadku mutacji genu BRCA1 do 80 rż. ryzyko wynosi ok. 56-84%. Natomiast w przypadku mutacji w obrębie genu BRCA2 – ok. 45-85%. Kobiety, które są nosicielkami mutacji genów BRCA1 lub BRCA2 są także obciążone zwiększonym ryzykiem zachorowania na raka jajnika. Raki związane z mutacjami w genach BRCA1 i BRCA2 maja pewne charakterystyczne cechy:
U kogo należy wykonać badania w kierunku nosicielstwa tych mutacji?
Aby odpowiedzieć na to pytanie, należy prześledzić wywiad rodzinny w kierunku nowotworów piersi i jajnika. Które kobiety mogą być obciążone tymi mutacjami? Poniżej przedstawiamy kilka charakterystycznych cech dotyczących wywiadu rodzinnego, które mogą świadczyć o występowaniu mutacji w danej rodzinie:
Osoby obciążone takim wywiadem rodzinnym powinny zostać objęte poradnictwem genetycznym przez lekarza ze specjalizacją z genetyki klinicznej, który po przeanalizowaniu wywiadu rodzinnego zaproponuje wykonanie badań genetycznych w kierunku mutacji w genach BRCA1 i BRCA2.
Badania genetyczne mają, niestety, swoje ograniczenia. Badanie przesiewowe dla osób, u których podejrzewa się występowanie mutacji, nie wykrywa wszystkich możliwych mutacji w obrębie genów BRCA1 i BRCA2. Badanie to pozwala na zdiagnozowanie najczęściej występujących mutacji w naszej populacji. Nie uwzględnia natomiast rzadkich mutacji. Istnieją badania, które umożliwiają wykrycie także rzadkich mutacji, ale te są z kolei drogie i czasochłonne.
Dla osób obciążonych wysokim, dziedzicznym ryzykiem raka piersi i jajnika istnieje program opieki w ramach programu Ministerstwa Zdrowia. Obejmuje on profilaktyczne badania wykonywane z określoną regularnością w zależności od wieku pacjentki.
Nosicielkom mutacji BRCA1 i BRCA2 zaleca się także profilaktyczne zabiegi operacyjne: amputację piersi w wieku 40-50 lat oraz usunięcie jajników, jajowodów i otaczających je tkanek po zakończeniu planów rozrodczych (35-40 rż). Zabiegi te, choć bardzo okaleczające dla kobiety, są jednak bardzo ważnym elementem profilaktyki. Usunięcie piersi pozwala zmniejszyć o 90-95% ryzyko zachorowania na raka piersi. Usunięcie przydatków zmniejsza ryzyko raka jajnika o 80-95% i jednocześnie zmniejsza ryzyko raka piersi o 50%.
II. Mutacje w obrębie genu TP53
Powyższy gen również pełni funkcję genu supresorowego. Odpowiada za produkcję białka p53, które hamuje niekontrolowane namnażanie się wadliwych komórek, powodując ich śmierć. Mutacje w obrębie genu TP53 powoduje zespół Li-Fraumeni. Osoby z tym zespołem mają zwiększone ryzyko zachorowania nie tylko na nowotwór piersi, ale także na mięsaki tkanek miękkich, kostniakomięsaka, białaczki, guzy mózgu oraz raka kory nadnerczy.
III. Mutacje w obrębie genu PTEN
Gen ten również należy do genów supresorowych. Mutacje w obrębie tego genu powodują zespół Cowdena. Zespół ten charakteryzuje się m.in. zwiększoną predyspozycją do zachorowania na raka piersi, jajnika i tarczycy.
IV. Mutacje w obrębie genu CHECK2
Gen ten jest kolejnym genem supresorowym. Mutacje w obrębie tego genu zwiększają ryzyko raka piersi około 2-krotnie.
V. Mutacje w obrębie genu ATM
Gen ten odpowiada za produkcję białka ATM, które odpowiada za naprawę uszkodzonego DNA. Jeśli naprawa DNA jest niemożliwa, białko to „uśmierca” komórkę. Odziedziczenie jednej kopii wadliwego genu (tylko od jednego z rodziców, gdy drugie ma prawidłowy gen) zwiększa ryzyko zachorowania na raka piersi. Odziedziczenie dwóch kopii wadliwego genu (od obu rodziców) powoduje rzadką chorobę – zespół ataksja-teleangiektazja.
VI. Inne mutacje
Ryzyko raka piersi zwiększają także mutacje w obrębie genów: BRIP1, PALB2, CDH1 oraz STK11 (mutacja w tym genie prowadzi do powstania zespołu Peutz-Jeghersa).
Sfinansowane z budżetu Miasta Poznania