Alfabet raka Rak piersi Badania przesiewowe i profilaktyka raka piersi

Badania przesiewowe (zwane także skriningowymi) to takie, które przeprowadza się u osób, u których objawy choroby nie występują, w celu jej jak najwcześniejszego wykrycia i wyleczenia. Badania przeprowadza się w całej populacji lub w grupach zwiększonego ryzyka (np. w określonej grupie wiekowej). Celem jest wykrycie choroby we wczesnej fazie, co znacznie zwiększa szanse pacjenta na całkowite wyleczenie. Przesiewowe badania służą zmniejszeniu śmiertelności wywołanej daną chorobą.

Uwaga! Poniższe zalecenia wykonywania badań profilaktycznych dotyczą kobiet bez dodatkowych czynników ryzyka raka piersi. Kobiety z rodzin wysokiego ryzyka raka piersi oraz nosicielki mutacji genetycznych związanych z rakiem piersi powinny być objęte odrębnym programem profilaktycznym (więcej w części PORADNICTWO GENETYCZNE).

Do badań, które zwiększają szanse wczesnego wykrycia nowotworu piersi należą:

• samobadanie piersi przez kobietę – badanie to powinna przeprowadzać regularnie każda kobieta. Badanie należy przeprowadzać raz w miesiącu. Kobiety miesiączkujące powinny wykonywać badanie w pierwszej fazie cyklu menstruacyjnego, najlepiej między 5. a 10. dniem cyklu, gdy piersi nie są już obrzmiałe i tkliwe. Kobiety, które już nie miesiączkują, powinny wykonywać badanie również raz w miesiącu. Badanie piersi należy rozpocząć od obserwacji. Kobieta powinna rozebrać się do pasa i stanąć przed lustrem. Początkowo przyjmuje się pozycję stojącą z rękami opuszczonymi wzdłuż tułowia. Następnie kobieta splata ręce z tyłu głowy i obraca się tak, by obejrzeć piersi najpierw z jednego, potem z drugiego boku. Kolejnym etapem jest przyjęcie pozycji z rękami opartymi na biodrach. Dłonie należy zaciskać tak mocno, aby odczuć napinanie się mięśni klatki piersiowej. Ostatnim etapem jest oglądanie piersi pochylając się do przodu. Drugim, równie ważnym elementem samobadania piersi, jest badanie palpacyjne (czyli badanie dotykiem). Badanie to najlepiej wykonywać leżąc na plecach. W celu zbadania lewej piersi, należy umieścić lewą rękę pod głową (a przy badaniu prawej piersi – prawą rękę). Spowoduje to przesuniecie się piersi w kierunku mostka i tym samym lepszy dostęp do gruczołu. Badanie lewej piersi wykonuje się prawą ręką (a prawej – lewą ręką). Podczas badania pierś należy uciskać dłonią, nie pomijając żadnego fragmentu piersi. Dłoń należy trzymać płasko, równolegle do powierzchni skóry, dotykając pierś cała powierzchnią dłoni. Jest kilka technik wykonywania ruchów podczas badania m.in. wykonuje się ruchy w kształcie okręgów. Należy zacząć badanie od zatoczenia dłonią okręgu na obwodzie piersi wykonując jednocześnie małe kółka. W ten sposób należy wykonywać dłonią spiralny ruch zgodnie z ruchem wskazówek zegara aż do brodawki sutkowej. Podczas badania palpacyjnego nie wolno zapominać o zbadaniu węzłów chłonnych pachowych oraz nadobojczykowych. W tym celu należy zbadać dłonią okolicę pachy oraz dołki nad obojczykami sprawdzając, czy nie ma tam wyczuwalnych guzków. Należy także zbadać brodawkę sutkową – w tym celu należy delikatnie ucisnąć ją między kciukiem, a palcem wskazującym sprawdzając, czy nie wydobywa się z niej żadna wydzielina. Całe badanie należy powtórzyć dla drugiej piersi. [jeśli jest możliwe – sugerowałabym dorzucenie grafiki ilustrującej samobadanie]
• badanie lekarskie przy każdej wizycie u ginekologa – badanie to ma przewagę nad samobadaniem ze względu na większe doświadczenie lekarza. W przypadku wykrytych zmian lekarz może zlecić wykonanie dodatkowych badań – USG lub mammografii (MMG). Według aktualnych zaleceń badania lekarskie powinny być wykonywane z odpowiednia regularnością w zależności od wieku kobiety: - u kobiet w wieku 20-39 lat co 36 miesięcy, - u kobiet powyżej 40 rż. co 12 miesięcy.
•  mammografia – jest to najlepsza metoda wczesnego wykrywania raka piersi. Jest to badanie szybkie, niebolesne Podczas badania pierś zostaje uciśnięta pomiędzy stolikiem a przezroczystą płytka, unieruchomiona, po czym wykonywane jest zdjęcie rentgenowskie. Badanie jest całkowicie bezpieczne – dawka promieniowania w trakcie badania jest podobna do dawki pochłanianej podczas prześwietlenia zęba. Przeciwwskazaniem do tego badania jest ciąża. Badanie najlepiej wykonywać w pierwszej fazie cyklu menstruacyjnego, gdy piersi są mniej tkliwe. Według aktualnych zaleceń badanie powinno być wykonywane co 24 miesiące u kobiet w wieku 50-69 lat (to właśnie w tej grupie wiekowej istnieje największe ryzyko raka piersi). U kobiet w wieku 40-49 lat oraz powyżej 70 rż, decyzję o regularnym wykonywaniu MMG lekarz podejmuje indywidualnie w oparciu o wywiad rodzinny oraz istniejące czynniki ryzyka po przedyskutowaniu zalet i wad badania z pacjentką.
• ultrasonografia – ta metoda nie jest wykorzystywana w badaniach przesiewowych, natomiast umożliwia pogłębienie diagnostyki w przypadku zmian wykrytych w mammografii. Badanie to jest także ważną metodą wykrywania raka piersi u kobiet młodych, przed menopauzą, których piersi mają większą gęstość gruczołową (i tym samym mniejszą zawartość tkanki tłuszczowej). USG jest metodą wykorzystywaną w badaniach profilaktycznych kobiet z grupy wysokiego i bardzo wysokiego ryzyka raka piersi (więcej w PORADNICTWO GENETYCZNE). Pod kontrolą USG są także wykonywane biopsje (pobranie fragmentu tkanki do badania histopatologicznego) oraz punkcje torbieli (nakłucie przestrzeni płynowej z pobraniem płynu do badania). USG jest badaniem nieinwazyjnym, całkowicie bezpiecznym i bezbolesnym. Może być wykonywane także u kobiet w ciąży i karmiących. Podobnie jak MMG, badanie to najlepiej jest wykonywać w pierwszej fazie cyklu miesiączkowego, gdy piersi są mniej wrażliwe na dotyk.
• rezonans magnetyczny – wykorzystywany jest w badaniach przesiewowych kobiet z grupy wysokiego i bardzo wysokiego ryzyka raka piersi. Badanie jest również wykonywane w diagnostyce raka piersi.

W Polsce prowadzony jest program wczesnego wykrywania raka piersi. Adresowany jest do kobiet w wieku 50-69 lat, ubezpieczonych, które przez ostatnie 24 miesiące nie wykonywały mammografii oraz do tych, które otrzymały pisemne wskazanie do wykonania ponownego badania po upływie 12 miesięcy (powodem ponownego badania mogą być czynniki ryzyka – nowotwory piersi w rodzinie lub nosicielstwo mutacji). Badanie jest bezpłatne, nie wymaga skierowania. Kobieta może zgłosić się na nie sama bądź po otrzymaniu zaproszenia. Na badanie należy przynieść zdjęcie mammograficzne z poprzedniego badania w celu porównania.

Podsumowując, badania profilaktyczne kobiet bez dodatkowych czynników ryzyka raka piersi obejmują samobadanie, badanie lekarskie oraz mammografię. Poniżej zamieszczamy tabelkę ilustrującą schemat badań w zależności od wieku. (źródło Wytyczne Polskiego Towarzystwa Onkologii Klinicznej*).

Czy można zapobiec rakowi piersi?

Rakowi piersi przypisuje się wiele czynników ryzyka. Na niektóre z nich nie mamy żadnego wpływu – są to czynniki ryzyka niemodyfikowalne. Do takich czynników należy m.in. płeć, wiek, mutacje genetyczne, choroby nowotworowe w rodzinie, rozpoczęcie miesiączkowania w młodym wieku (szczególnie przed 12 rż.) lub późne wystąpienie menopauzy (po 55 rż.), przebyta radioterapia na okolicę piersi i ścianę klatki piersiowej. Ryzyko raka piersi zwiększają także gęstość tkanki gruczołowej piersi oraz występowanie łagodnych zmian w piersi. Tych czynników nie możemy wyeliminować. Istnieją jednak czynniki ryzyka – modyfikowalne – na które możemy i powinniśmy wpływać. Co możemy robić, aby zmniejszyć ryzyko raka piersi?

• utrzymywać prawidłową masę ciała – nadwaga i otyłość sprzyjają rozwoju nowotworu piersi po menopauzie,
• utrzymywać regularną aktywność fizyczną,
• ograniczyć/unikać spożywania alkoholu.

Ryzyko raka piersi zmniejsza również dłuższy okres karmienia piersią po porodzie. Jest to związane z faktem, że okres karmienia piersią zmniejsza ilość cykli menstruacyjnych.

Na ryzyko raka piersi wpływa także stosowanie hormonalnych środków antykoncepcyjnych oraz hormonalnej terapii zastępczej po menopauzie. Środki te mogą zwiększać ryzyko raka piersi, dlatego decyzja o ich stosowaniu powinna być podejmowana po przedyskutowaniu zalet i wad z lekarzem ginekologiem.

* http://www.onkologia.zalecenia.med.pl/pdf/PTOK_2013_05_Rak%20piersii.pdf