Dziedziczny rak piersi i jajnika
Mianem dziedzicznego raka jajnika określa się 3 zespoły nowotworowe:
1. Rodzinny rak jajnika (site specific hereditary ovarian cancer, SSHOC)
2. Rodzinny rak piersi i jajnika (hereditary breast/ovarian cancer, HBOC)
3. Rodzinny rak jajnika związany z zespołem Lyncha (rodzinny niepolipowaty rak jelita grubego, hereditary non-polyposis colorectal cancer, HNPCC)
Rodzinne występowanie raka jajnika dotyczy też rzadkich zespołów genetycznych, np. zespołu Peutz-Jeghersa czy zespołu Olliera.
Pierwsze dwa zespoły są najczęstsze i spowodowane są głównie mutacjami w obrębie genów BRCA1 i BRCA2 . U takich pacjentów podczas zbierania wywiadu rodzinnego obserwuje się wśród najbliższych krewnych zachorowania tylko na raka jajnika bądź zarówno na raka jajnika jak i raka piersi. Trzeci zespół – HNPCC – rzadziej odpowiada za występowanie dziedzicznego raka jajnika.
Kiedy należy podejrzewać występowanie dziedzicznego raka piersi i jajnika?
A. W rodzinie występuje 3 krewnych z rakiem piersi/jajnika
B. W rodzinie występuje 2 krewnych z rakiem piersi/jajnika lub 1 krewny z rakiem piersi i 1 z rakiem jajnika w I stopniu pokrewieństwa (lub w II przez mężczyznę)
C. W rodzinie występuje 1 krewny z rakiem piersi zdiagnozowanym przed 40 rż lub
1 krewny z obustronnym rakiem piersi lub
1 krewny z rakiem piersi i jajnika lub
1 krewny mężczyzna z rakiem piersi.
Mutacje genów BRCA1 i BRCA2
Geny BRCA1 i BRCA2 pełnią w organizmie człowieka rolę genów supresorowych – można je porównać do „strażników”, którzy czuwają nad prawidłową ilością podziałów komórki, nie dopuszczając do pojawiania się dodatkowych podziałów. Gdy gen supresorowy ulegnie mutacji, traci swoją funkcję. Wówczas komórka „wyrywa się spod kontroli” i ulega wielokrotnym podziałom. Prowadzi to do zwielokrotnienia komórek zawierających zmutowany gen, co w konsekwencji napędza dalsze podziały, skutkując powstaniem guza nowotworowego. Według danych szacunkowych , w Polsce jest około 200 tys. nosicieli mutacji genu BRCA1 i BRCA2. Są to nie tylko kobiety, ale także mężczyźni.
Obecność tych mutacji odpowiada za 13% przypadków raka jajnika. Szacuje się, że ryzyko raka jajnika u kobiety z mutacjami genu BRCA1 wynosi 39-54%, natomiast w przypadku mutacji w obrębie genu BRCA2 – 11-23%. Kobiety, które są nosicielkami mutacji genów BRCA1 lub BRCA2 są także obciążone zwiększonym ryzykiem zachorowania na raka piersi.
Dziedziczny nowotwór jajnika lub piersi związany z tymi mutacjami dziedziczony jest w sposób autosomalny dominujący – wystarczy odziedziczyć jedną kopię wadliwego genu (po matce lub po ojcu), aby mieć zwiększone ryzyko nowotworu.
Raki związane z mutacjami w genach BRCA1 i BRCA2 maja pewne charakterystyczne cechy:
U kogo należy wykonać badania w kierunku nosicielstwa tych mutacji?
Aby odpowiedzieć na to pytanie, należy prześledzić wywiad rodzinny w kierunku nowotworów piersi i jajnika. Które kobiety mogą być obciążone tymi mutacjami? Poniżej przedstawiamy kilka charakterystycznych cech dotyczących wywiadu rodzinnego, które mogą świadczyć o występowaniu mutacji w danej rodzinie.
- zachorowanie w rodzinie na raka piersi przed 40 rż;
- wiele zachorowań na raka piersi lub/i jajnika w rodzinie;
- zachorowanie na więcej niż jeden nowotwór u osoby z rodziny, szczególnie gdy jednym z nich jest rak piersi;
- obustronny rak piersi u członka rodziny;
- rak piersi u mężczyzny w rodzinie;
Osoby obciążone takim wywiadem rodzinnym powinny zostać objęte poradnictwem genetycznym przez lekarza ze specjalizacją z genetyki klinicznej, który po przeanalizowaniu wywiadu rodzinnego zaproponuje wykonanie badań genetycznych w kierunku mutacji w genach BRCA1 i BRCA2.
Badania genetyczne mają, niestety, swoje ograniczenia. Badanie przesiewowe dla osób, u których podejrzewa się występowanie mutacji, nie wykrywa wszystkich możliwych mutacji w obrębie genów BRCA1 i BRCA2. Badanie to pozwala na zdiagnozowanie najczęściej występujących mutacji w naszej populacji. Nie uwzględnia natomiast rzadkich mutacji. Istnieją badania, które umożliwiają wykrycie także rzadkich mutacji, ale te są z kolei drogie i czasochłonne.
Dla osób obciążony wysokim, dziedzicznym ryzykiem raka piersi i jajnika istnieje program opieki w ramach programu Ministerstwa Zdrowia. Obejmuje on profilaktyczne badania wykonywane z określoną regularnością w zależności od wieku pacjentki.
1. Od 18 rż. – samobadanie piersi 1x w miesiącu (po miesiączce)
2. Od 25 rż. – co 6 miesięcy: - badanie piersi przez lekarza - badania obrazowe: rezonans magnetyczny poniżej 30 rż.; mammografia naprzemiennie z rezonansem piersi powyżej 30 rż.
3. Od 35 rż – co 6 miesięcy: - dopochwowe USG z oznaczeniem stężenia CA125
4. U wszystkich kobiet - coroczne badanie ginekologiczne, co 3 lata badanie cytologiczne.
Nosicielkom mutacji BRCA1 i BRCA2 zaleca się także profilaktyczne zabiegi operacyjne: amputację piersi w wieku 40-50 lat oraz usunięcie jajników, jajowodów i otaczających je tkanek po zakończeniu planów rozrodczych (35-40 rż). Zabiegi te, choć bardzo okaleczające dla kobiety, są jednak bardzo ważnym elementem profilaktyki. Usunięcie piersi pozwala zmniejszyć o 90-95% ryzyko zachorowania na raka piersi. Usunięcie przydatków zmniejsza ryzyko raka jajnika o 80-95% i jednocześnie zmniejsza ryzyko raka piersi o 50%.
Zespół Lyncha Jest to zespół dziedzicznej predyspozycji do nowotworów. Zespół ten spowodowany jest mutacją jednego z sześciu genów odpowiedzialnych za naprawę uszkodzeń w materiale genetycznym komórki (MSH2, MLH1, PMS1, PMS2, MSH6, MSH3). Chorzy z zespołem Lyncha mają zwiększone ryzyko raka jelita grubego, a także raka trzonu macicy, jajnika, żołądka, jelita cienkiego, nerek, moczowodu, dróg żółciowych.
Uważa się, że w obrębie rodzinnie występujących nowotworów jajnika zespół Lyncha odpowiada za około 10% przypadków. Szacunkowo, ryzyko rozwoju raka jajnika wśród nosicielek mutacji w genach MLH, MSH, PMS wynosi około 9-12%.
Podobnie jak w rakach związanych z mutacjami w genach BRCA1 i BRCA2, aby podejrzewać zespół Lyncha, należy prześledzić wywiad rodzinny pod kątem nowotworów charakterystycznych dla tego zespołu. Osoby obciążone powinny zostać objęte poradnictwem genetycznym oraz programem badań profilaktycznych, do których należą: - kolonoskopia od 25 rż. co 2 lata, - przezpochwowe USG od 35 rż. co rok.
U kobiet będących nosicielkami mutacji, które ukończyły 40 rż oraz zakończyły plany rozrodcze zaleca się profilaktyczne zabiegi operacyjne: usunięcie macicy oraz obustronne usunięcie jajników.
Sfinansowane z budżetu Miasta Poznania