Objawy raka jajnika pojawiają się późno. Bardzo rzadko w rutynowym badaniu ginekologicznym udaje się uchwycić zmianę nowotworową w jajniku w niskim stopniu zaawansowania (I stopień). Mimo to regularne wizyty u ginekologa pozostają najbardziej realną metodą wczesnego wykrycia raka jajnika.
W przypadku, gdy lekarz podejrzewa raka jajnika, żeby wykryć i potwierdzić chorobę, wykona najważniejsze badania: - badanie podmiotowe (wywiad obejmujący dolegliwości, wywiad położniczy, wywiad rodzinny itd.), - badanie ginekologiczne: przez pochwę, przez odbyt, przy użyciu wziernika, - badanie USG przezpochwowe, - podstawowe badania krwi i moczu, - stężenia surowiczych antygenów CA125, HE4, - obliczenie indeksu RMI i wykonanie testu ROMA, - stężenia markerów nienabłonkowych nowotworów jajnika: beta-hCG, AFP, dehydrogenazy mleczanowej – LDH, inhibiny,, - RTG lub tomografia komputerowa (KT) klatki piersiowej, - KT brzucha i miednicy.
CA125 – marker nowotworowy przydatny w diagnostyce raka jajnika. Ma jednak ograniczoną swoistość – tzn. że nie jest charakterystyczny tylko dla raka jajnika. Jego stężenie może wzrastać także w innych sytuacjach, np. podczas miesiączki, w ciąży, bardzo często rośnie w endometriozie, a także w stanach zapalnych narządów rodnych, w marskości wątroby, mięśniakach macicy, zapaleniu otrzewnej, zapaleniu trzustki. Marker ten jest podwyższony u około 50% chorych w rakiem jajnika w I stopniu zaawansowania – zatem u wielu kobiet z nowotworem jajnika w niskim stadium zaawansowania poziom CA125 nie wzbudzi podejrzeń. Za górną granice normy przyjmuje się 35 U/ml.
HE4 – białko ludzkiego najądrza. Marker nowotworowy przydatny w diagnostyce raka jajnika. Na jego stężenie wpływa mniej chorób nienowotworowych niż na CA125. W przeciwieństwie do CA125, rzadko rośnie w łagodnych nowotworach jajnika oraz endometriozie. Charakteryzuje się większą czułością dla raka jajnika niż CA125, wynoszącą 72% - oznacza to, że na 100 chorych badanie wykryje 72 chore osoby, a u 28 chorych osób nie wykryje choroby. HE4 ma także większą swoistość niż CA125, wynoszącą 95% - oznacza to, że spośród 100 zdrowych kobiet, 5 będzie miało fałszywie dodatni wynik – fałszywie świadczący o chorobie. HE4 może rosnąć w raku płuc, raku endometrium. Na jego stężenie wpływa także palenie i przewlekła choroba nerek. Za górną granicę normy przyjmuje się 150 pM/l.
Indeks RMI – wskaźnik ryzyka nowotworu. Oznaczany jest u kobiet ze stwierdzonym guzem jajnika na podstawie 3 parametrów: stężenia CA125 w surowicy, statusu menopauzalnego pacjentki oraz wskaźnika ultrasonograficznego (obliczany na postawie punktów za różne cechy obrazu w badaniu USG). Wskaźnik ten pomaga określić ryzyko nowotworu złośliwego.
Test ROMA – algorytm oceny ryzyka nowotworu złośliwego jajnika. Wykonywany u kobiet ze stwierdzonym guzem jajnika. W tej metodzie uwzględnia się stężenie CA125, HE4 oraz status menopauzalny pacjentki. Algorytm przydatny w różnicowaniu guzów łagodnych od złośliwych.
W określonych sytuacjach, tzn. gdy lekarz będzie podejrzewał, że zmiana w jajniku jest przerzutem z innego rejonu ciała, wykonana zostanie także mammografia, gastroskopia lub kolonoskopia.
Rozpoznanie stawiane jest dopiero na podstawie badania histopatologicznego materiału (wycinków jajnika ze zmianą) pobranego podczas zabiegu operacyjnego. Dopiero to badanie odpowie na najważniejsze pytania – na jaki rodzaj nowotworu choruje pacjentka, jaki jest jego stopień złośliwości i jak bardzo jest zaawansowany. W wyjątkowych sytuacjach możliwe jest postawienie diagnozy na podstawie badania płynu z jamy otrzewnej lub jamy opłucnej (pobranych drogą nakłucia), węzłów chłonnych lub przerzutu w wątrobie.
Jeżeli uda się wykryć nowotwór i potwierdzić go badaniem histopatologicznym, konieczna będzie ocena stopnia złośliwości oraz zaawansowania. Ocena stopnia złośliwości histologicznej (tzw. grading) określa jak dużą zdolność do naciekania i niszczenia sąsiednich tkanek oraz rozprzestrzeniania się poprzez tworzenie przerzutów posiada dany rak. Stopień złośliwości histologicznej określany jest jako G1, G2 lub G3. G1 oznacza niski stopień złośliwości, G2 – pośredni stopień złośliwości, a G3 – wysoki stopień złośliwości. W odniesieniu do raka surowiczego (najczęstszego nabłonkowego nowotworu złośliwego jajnika) obecnie coraz częściej stosuje się podział na: high grade (o wysokim stopniu złośliwości) i low grade (o niskim stopniu złośliwości).
Stopień zaawansowania nowotworu określa się w oparciu o klasyfikację FIGO. Według tej klasyfikacji wyróżnia się cztery stopnie zaawansowania nowotworu jajnika: - Stopień I: nowotwór ograniczony do jajników lub jajowodów, - Stopień II: nowotwór dodatkowo zajmuje struktury miednicy mniejszej; Do tego stopnia zalicza się także pierwotnego raka otrzewnej, - Stopień III: występują przerzuty do otrzewnej poza miednicą mniejszą i/lub przerzuty do węzłów chłonnych zaotrzewnowych, - Stopień IV: występują odległe przerzuty (nie licząc przerzutów do otrzewnej).
Ocena stopnia zaawansowania według powyższej klasyfikacji ma bardzo istotne znaczenie dla lekarza. W zależności od stopnia zaawansowania dobierane jest odpowiednie leczenie. W uproszczeniu można powiedzieć, że im wyższy stopień, tym bardziej agresywne będzie leczenie. Dodatkowo klasyfikacja umożliwia rokowanie. Im niższy stopień zaawansowania, tym korzystniejsze rokowanie – lepsze wyniki leczenia i dłuższe przeżycie pacjentki po zakończeniu terapii.
Sfinansowane z budżetu Miasta Poznania