Skutki uboczne chemioterapii

Jeżeli masz jakiekolwiek pytania związane ze skutkami ubocznymi chemoterapii nie sądź, że jesteś osamotniony. Przed rozpoczęciem chemioterapii większość osób przejmuje się kwestią wystąpienia skutków ubocznych. Czy wystąpią u nich, a jeśli tak – to które. Po rozpoczęciu leczenia, osoby u których występują skutki uboczne chcą poznać najlepsze sposoby radzenia sobie z nimi. W rozdziale tym odpowiemy na kilka pytań odnośnie skutków ubocznych.

Jeżeli czytasz ten poradnik przed rozpoczęciem chemioterapii możesz być zaskoczony liczbą opisanych skutków ubocznych. Pamiętaj jednak, że nie wszystkie skutki uboczne muszą wystąpić u Ciebie.

U niektórych osób występuje tylko kilka skutków ubocznych chemioterapii, u niektórych nie występują żadne. Natężenie skutków ubocznych różni się w zależności od osoby. To czy skutki uboczne chemioterapii wystąpią i w jakim nasileniu, zależy od rodzaju i dawki chemioterapii, a także od reakcji Twojego organizmu. 

Dowiedz się od lekarza lub pielęgniarki, które skutki uboczne mogą wystąpić u Ciebie, jak długo mogą trwać, w jakim nasileniu i kiedy należy szukać opieki medycznej.

Co powoduje skutki uboczne chemioterapii?

Ponieważ komórki nowotworowe rosną i rozmnażają się bardzo szybko, przyjmowane leki mają za zadanie je niszczyć. Niektóre zdrowe komórki także rozmnażają się w szybkim tempie a chemioterapia może działać także na nie.

Szybko rozwijające się komórki normalne, na które może wpłynąć chemioterapia, to krwinki rozwijające się w szpiku kostnym i komórki w przewodzie pokarmowym, narządach rozrodczych i mieszkach włosowych.

Cytostatyki mogą także działać destrukcyjnie na komórki serca, nerek, pęcherza moczowego, płuc i układu nerwowego. Najczęściej występujące skutki uboczne chemioterapii to: mdłości, wymioty, wypadanie włosów i zmęczenie.

Jak długo trwają skutki uboczne?

Większość normalnych komórek odradza się szybko po zakończeniu chemioterapii, więc większość skutków ubocznych ustępuje po zakończeniu leczenia i zdrowe komórki mają szansę rozwijać się normalnie. Czas potrzebny na ustąpienie skutków ubocznych i odzyskanie energii różni się w zależności od osoby, której leczenie dotyczy. To jak szybko poczujesz się lepiej zależy od kilku czynników, takich jak: ogólny stan zdrowia i rodzaj zażywanych leków.

Podczas, gdy niektóre skutki uboczne ustąpią bardzo szybko, inne ustępują po miesiącach lub nawet latach. Czasami skutki uboczne mogą pozostać do końca życia – wtedy, gdy chemioterapia powoduje trwałe wady serca, uszkodzenia płuc, nerek lub układu rozrodczego. Niektóre formy chemioterapii mogą okazjonalnie powodować opóźnione skutki, takie jak rozwój innego typu nowotworu. Skutki te pojawiają się po kilku latach.

Należy pamiętać, że u wielu osób nie występują długotrwałe skutki uboczne. Warto też wiedzieć, że medycyna robi ogromne postępy w dziedzinie zapobiegania niektórym poważniejszym skutkom ubocznym chemioterapii. Przykładowo, stosuje się wiele nowych lekarstw i schematów leczenia, które zwiększają działanie chemioterapii na komórki nowotworowe, równocześnie zmniejszając wpływ na zdrowe komórki organizmu.

Skutki uboczne chemioterapii mogą być nieprzyjemne, ale należy je postrzegać przez pryzmat skuteczności leczenia raka. Osoby otrzymujące chemioterapię często są zniechęcone z powodu długości trwania terapii lub występowania skutków ubocznych. Jeżeli zauważysz takie odczucia u siebie, skontaktuj się ze swoim lekarzem. Możliwe, że leki lub leczenie mogą zostać zmienione. Lekarz może także zasugerować sposoby złagodzenia skutków ubocznych lub sprawić by nie przeszkadzały w codziennym życiu. Pamiętaj jednak, że lekarz nie zaproponuje Ci przedłużenia leczenia, jeśli spodziewane korzyści nie będą przewyższały problemów, które możesz napotkać.

Jak sobie radzić ze skutkami ubocznymi chemioterapii

Nudności i wymioty

Chemioterapia może powodować nudności i wymioty działając na żołądek, rejon mózgu odpowiedzialny za reakcje wymiotne lub oba te organy. Niektóre osoby odczuwają skutki uboczne przez cały czas w postaci mdłości. Inni odczuwają mdłości przez określony okres. Symptomy mogą wystąpić wkrótce po rozpoczęciu terapii lub 8 – 12 godzin później. Możecie czuć się niedobrze przez kilka godzin lub przez 12 – 24 godziny. Niektórzy odczuwają mdłości i wymiotują nawet przed rozpoczęciem leczenia. Odruch ten zwany jest mdłościami antycypacyjnymi. 

Nudności i wymioty często mogą być kontrolowane lub przynajmniej ograniczone. Jeśli doświadczasz tego rodzaju skutków ubocznych lekarz może wybrać dla Ciebie lek łagodzący uczucie nudności i wymioty. 

Jeżeli odczuwasz nudności lub wymiotujesz dłużej niż przez jeden dzień, lub jeżeli nudności są tak silne, że nie możesz przyjmować nawet płynów, niezwłocznie powiadom o tym lekarza lub pielęgniarkę. Różne leki sprawdzają się u różnych osób. Możliwe, że będziesz musiał przyjmować kilka leków, żeby pozbyć się uczucia mdłości. 

Nie poddawajcie się! Współpracując z lekarzem lub pielęgniarką na pewno znajdziecie lek odpowiedni dla Was.

Garść rad:

- Wystrzegaj się obfitych posiłków, tak by nie obciążać zbytnio żołądka. Lepiej jest spożywać mniejsze porcje przez cały dzień;

- Pij płyny przynajmniej godzinę przed lub po posiłku a nie w trakcie jedzenia;

- Jedz i pij powoli;

- Unikaj słodkich, tłustych lub smażonych pokarmów;

- Jedz chłodne pokarmy lub o temperaturze pokojowej, by nie drażniły Cię mocne zapachy;

- Starannie przeżuwaj posiłki, żeby polepszyć trawienie;

- Jeżeli mdłości występują rano, spróbuj jeść suche produkty takie jak: płatki śniadaniowe, tosty lub krakersy (nie stosujcie się do tej rady, jeśli macie obolałe gardło, buzię lub cierpicie na suchości w jamie ustnej);

- Pij chłodne, czyste, niesłodzone soki owocowe takie jak sok jabłkowy lub winogronowy;

- Unikaj drażniących zapachów;

- Przygotuj wcześniej i przechowuj w zamrażarce jedzenie na dni, kiedy nie będzie Ci się chciało gotować;

- Po jedzeniu odpoczywaj w pozycji siedzącej, nie kładź się przez przynajmniej 2 godziny;

- Ubieraj się w luźne niekrępujące ubrania;

- Gdy czujesz mdłości oddychaj głęboko i wolno;

- Spróbuj odwrócić swoją uwagę rozmawiając z rodziną lub przyjaciółmi, słuchając muzyki lub oglądając telewizję.

- Aby zapobiec mdłościom możesz zastosować techniki relaksacyjne. 

- Jeżeli mdłości występują w trakcie chemioterapii, wystrzegaj się jedzenia kilka godzin przed podaniem leków.

Wypadanie włosów

Wypadanie włosów jest powszechnym skutkiem ubocznym chemioterapii, ale nie zawsze występuje. Lekarz może powiedzieć Ci, czy podawane leki spowodują utratę włosów czy nie. Ten skutek uboczny może objawiać się pogorszeniem struktury włosów lub całkowitą ich utratą. Zazwyczaj włosy odrastają po zakończeniu terapii. U niektórych włosy odrastają nawet w trakcie terapii. Wypadanie włosów może nastąpić we wszystkich rejonach ciała, nie tylko na głowie. Mogą wypadać włosy na twarzy, rękach, nogach, pod pachami i włosy łonowe. Wypadanie włosów nie następuje natychmiast; zazwyczaj rozpoczyna się po kilku zabiegach. Włosy mogą wypadać stopniowo lub w kępach. Włosy łamią się przy skórze i czaszka może stać się bardziej wrażliwa. Rosnące włosy mogą stać się szare i suche.

Podczas chemioterapii dbaj o swoją głowę i włosy:

- Używaj delikatnych szamponów,

- używaj miękkich szczotek do włosów,

- susz włosy naturalnie lub wybieraj niskie temperatury w suszarce,

- nie używaj ostrych lokówek przy zakręcaniu włosów,

- nie farbuj włosów w trakcie chemioterapii, ani nie wykonuj trwałej ondulacji,

Zetnij włosy na krótko. Krótka fryzura ułatwi poradzenie sobie z wypadającymi włosami i sprawi, że włosy będą wyglądały na mocniejsze grubsze. 

Część osób, którym wypadają włosy nosi turbany, chustki, czapki, peruki lub dopinki. Inni w ogóle nie zakrywają głowy. Jeszcze inni czasem zakrywają głową, a czasem nie w zależności od tego czy są poza domem czy pozostają w domu wśród członków rodziny i przyjaciół. Nie ma złych albo dobrych wyborów; wybierz to, co Ci najbardziej odpowiada!

Jeżeli chcesz zakryć głowę zapoznaj się z następującymi radami:

Zaopatrz się w perukę lub dopinkę zanim zaczniesz tracić włosy. Dzięki temu można łatwiej dopasować kolor peruki do naturalnego koloru włosów.

Pomyśl o wypożyczeniu peruki zamiast kupna.

Wypadanie włosów na głowie, na twarzy lub na ciele może być trudne do zaakceptowania. Uczucie złości lub depresja to całkiem normalne uczucia w tej sytuacji. Dzielenie się swoimi odczuciami może pomóc. Pomocna może okazać się także informacja, że włosy po zakończeniu chemioterapii mogą odrosnąć mocniejsze i piękniejsze.

Zmęczenie/Anemia

Chemioterapia może ograniczyć zdolności szpiku kostnego do produkcji czerwonych krwinek, których główna rola polega na przenoszeniu tlenu do wszystkich części ciała. Kiedy liczba komórek czerwonych spada, tkanki nie otrzymują wystarczająco dużo tlenu do pracy. Taki stan nazywa się anemią.

Anemia powoduje często uczucie osłabienia i zmęczenia. Innymi objawami anemii są zawroty głowy, zimne poty lub brak powietrza. Jeżeli wystąpią u Ciebie takie objawy natychmiast powiadom o tym lekarza.

Podczas kuracji, lekarz wielokrotnie będzie badał liczbę krwinek czerwonych. Jeśli liczba krwinek będzie za mała, możliwe, że przeprowadzona zostanie transfuzja krwi w celu podniesienia liczby krwinek w organizmie.

Jeżeli wystąpi u Ciebie anemia możesz skorzystać z następujących rad:

- Dużo odpoczywaj, dłużej śpij w nocy i rób sobie, w miarą możliwości, krótkie drzemki w ciągu dnia;

- Ogranicz swoją aktywność: wykonuj jedynie czynności najważniejsze;

- Nie bój się prosić o pomoc. Spraw, by rodzina i przyjaciele wyręczali Cię np. w opiece nad dziećmi, zakupach, pracach domowych;

- Dobrze się odżywiaj zwracając szczególna uwagę na pokarmy bogate w żelazo. Wzbogać swoją dietę w zielone, liściaste warzywa i czerwone mięsa, szczególnie wątróbkę;

- Zmieniając pozycję z siedzącej lub leżącej, podnoś się powoli. Pomoże to ograniczyć zawroty głowy.

Infekcje

Chemioterapia osłabia organizm i sprawia, że jesteśmy bardziej podatni na infekcje. Wynika to z faktu, że większość cytostatyków podrażnia szpik kostny i ogranicza jego możliwości wytwarzania białych krwinek – komórek, które odpowiadają za zwalczanie infekcji. Prawie każda część ciała może być podatna na infekcję, włączając jamę ustną, skórę, płuca, przewód moczowy, odbyt i układ rozrodczy.

Podczas chemioterapii lekarz często będzie badał liczbę krwinek białych. Jeżeli liczba krwinek białych będzie za niska, lekarz może odłożyć kolejne podanie lub podać mniejszą dawkę leku przez jakiś czas. Gdy liczba krwinek białych jest niższa od normalnej ważne jest by wystrzegać się infekcji stosując się do następujących wskazówek:

- Często myj ręce, szczególnie dokładnie przed jedzeniem, a także przed i po korzystaniu z łazienki;

- Po wypróżnieniu się wyczyść okolice odbytu delikatnie, ale dokładnie. Skontaktujcie się z lekarzem, jeśli okolice odbytu staną się podrażnione lub wystąpią hemoroidy;

- Unikaj kontaktu z osobami chorymi na choroby, którymi możecie się zarazić, takie jak przeziębienie, grypa, odra, ospa.

- Wystrzegaj się przebywania w dużych skupiskach ludzi, np. kina;

- Nie wycinaj skórek przy paznokciach;

- Uważaj, by nie zranić się nożyczkami, igłą lub nożem;

- Przy goleniu używaj elektrycznej golarki zamiast żyletki, żeby ograniczyć możliwość zranienia skóry;

- Używaj miękkiej szczoteczki do zębów, która nie podrażni dziąseł;

- Nie wyciskaj i nie drap wyprysków skórnych;

- Zażywaj ciepłej (nie gorącej) kąpieli, prysznica lub myjcie się zwilżoną gąbką codziennie. Nie wycieraj skóry energicznie, ale oklepuj się do sucha;

- Jeżeli skóra jest wysuszona, skłonna do łuszczenia wcieraj krem lub balsam do ciała;

- Jeżeli się zranisz, oczyść ranę natychmiast ciepłą wodą i mydłem i zastosuj płyn odkażający;

- Przy pracach w ogrodzie lub sprzątając odchody po zwierzętach zawsze zakładaj rękawiczki;

- Nie wykonuj żadnych szczepionek uodparniających bez uprzedniego skontaktowania się ze swoim lekarzem.

Infekcji można się nabawić nawet będąc bardzo ostrożnym. Zwracaj uwagę na wszelkie oznaki infekcji. Szczególną uwagę zwracaj na okolice nosa, oczu, jamy ustnej, organów płciowych i odbytu.

Objawy infekcji to:

- podwyższona temperatura,

- pocenie się,

- luźny stolec (może to być także wynik chemioterapii),

- uczucie pieczenia przy oddawaniu moczu,

- silny kaszel lub ból gardła,

- nienormalna wydzielina z pochwy lub swędzenie szczególnie wokół ran, krost lub czyraków.

Jeżeli zauważysz jakieś objawy infekcji natychmiast powiadom o tym lekarza. Przy gorączce nie zażywaj aspiryny lub innych leków służących do obniżenia temperatury bez uprzedniego skontaktowania się ze swoim lekarzem.

Problem krzepnięcia krwi

Leki stosowane w chemioterapii mogą wpłynąć na zdolność szpiku kostnego do wytwarzania płytek - komórek krwi, które zatrzymują krwawienie poprzez krzepnięcie krwi. Jeżeli w krwi nie ma wystarczającej liczby płytek krwi mogą wystąpić krwawienia i/lub siniaki częściej niż normalnie, nawet na skutek niewielkiego urazu.

Jeżeli zauważysz niespodziewane siniaki, małe czerwone plamki pod skórą, czerwonawy lub różowawy mocz lub kał o zabarwieniu czerwonym lub czarnym natychmiast powiadomcie o tym lekarza. Należy także informować o krwawieniu z dziąseł lub nosa. Lekarz sprawdzi liczbę płytek krwi przed podaniem chemioterapii. Jeżeli liczba płytek krwi będzie zbyt niska, lekarz może zastosować transfuzję w celu podniesienia ich liczby.

Oto kilka sposobów uniknięcia problemów, jeżeli liczba płytek krwi jest niska:

- Nie zażywaj żadnych leków bez uprzedniej konsultacji z lekarzem lub pielęgniarką. Zwłaszcza dotyczy to aspiryny i leków przeciwbólowych;

- Nie pij alkoholu, chyba że lekarz wyrazi na to zgodę;

- Używaj bardzo miękkiej szczoteczki do zębów;

- Czyść nos dmuchając lekko, nigdy nie używaj do tego celu palców;

- Uważaj przy używaniu noży lub innych ostrych narzędzi;

- Uważaj, by nie oparzyć się przy prasowaniu lub gotowaniu. Sięgając do pieca zawsze używajcie rękawicy ochronnej;

- Wystrzegaj się sportów kontaktowych lub innych zajęć, które mogą spowodować urazy;

- Zawsze zakładaj rękawice ochronne przy kopaniu w ogrodzie lub pracy z ciernistymi kwiatami.

Problemy z jamą ustną, dziąsłami i gardłem

Cytostatyki mogą powodować powstawanie drobnych ran w śluzówce jamy ustnej i gardła. Mogą także wysuszać lub podrażniać błonę śluzową lub nawet doprowadzić do krwawienia. Poza bólem, rany w jamie ustnej mogą być narażone na infekcje. Ponieważ infekcje są trudne do leczenia podczas chemioterapii i mogą doprowadzić do poważnych problemów, ważne jest by podjąć wszelkie możliwe środki ostrożności, by im zapobiec.

Oto kilka sugestii, jak utrzymać jamę ustną, dziąsła i gardło w zdrowiu:

O ile to możliwe, przed rozpoczęciem chemioterapii idź do dentysty na przegląd zębów, aby wyleczyć wszelkie problemy takie jak ubytki, braki w uzębieniu, choroby dziąseł lub słabo przylegające protezy. Poproś dentystę, by zademonstrował najlepszy sposób czyszczenia zębów podczas chemioterapii. Podczas chemioterapii możesz stać się bardziej podatny na wystąpienie ubytków, tak więc dentysta może zalecić stosowanie płynu do płukania lub żelu, aby zapobiec procesowi rozkładu;

Szczotkuj zęby po każdym posiłku. Używaj miękkiej szczoteczki i delikatnego nacisku. Zbyt mocne szczotkowanie może zranić miękką tkankę jamy ustnej. Jeżeli dziąsła są zbyt wrażliwe nawet na stosowanie miękkiej szczoteczki używaj pałeczek do uszu lub gazy. Stosuj delikatną pastę do zębów (nie szorstką) lub pasty z sody oczyszczonej i wody;

Po każdym użyciu dobrze wypłucz szczoteczkę i przechowuj ją w suchym miejscu;

Unikaj płynów do płukania jamy ustnej sprzedawanych w sklepach, które zawierają wysoki procent alkoholu lub soli. Poproś lekarza lub pielęgniarkę, by polecili Wam delikatny płyn do płukania. Jeżeli zauważycie rany w jamie ustnej, poinformujcie o tym lekarza lub pielęgniarkę, ponieważ może będą one wymagały leczenia.;

Spożywaj jedzenie chłodne lub o temperaturze pokojowej. Gorące lub ciepłe jedzenie może podrażnić wrażliwą jamę ustną lub gardło;

Wybieraj miękkie, łagodne pożywienie jak lody, koktajle mleczne, jedzenie dla niemowląt, miękkie owoce jak banany, przecier z jabłek, ziemniaki puree, jajka na miękko lub jajecznicę, twarożek, makaron z serem, sosy i galaretki. Możesz także przecierać ugotowane jedzenie tak, by stało się łatwiejsze do spożycia;

Wystrzegaj się drażniących, kwaśnych potraw jak pomidory, owoce cytrusowe i soki owocowe (pomarańczowe, grejpfrutowe i cytrynowe), pikantnych lub słonych potraw i twardego, szorstkiego lub suchego jedzenia takiego jak surowe warzywa, granulaty i tosty.

Jeżeli suchość w ustach Ci przeszkadza, pomocne może być:

- picie dużej ilości płynów,

- ssanie lizaków lub twardych cukierków bez cukru,

- żucie gumy bez cukru,

- zwilżanie suchego jedzenia masłem, margaryną, sosami lub bulionem,

- maczanie suchego jedzenie w płynach,

- spożywanie miękkich lub przetartych produktów, jak te podane wyżej.

Jeżeli wysuszają Wam się usta stosujcie balsamy do ust.

Biegunka

Jeśli chemioterapia podrażni komórki w jelicie, może to doprowadzić do biegunki (luźnego stolca). Jeżeli biegunka występuje dłużej niż 24 godziny lub jeśli biegunce towarzyszy ból lub skurcze, zgłoś to lekarzowi. W ciężkich przypadkach lekarz może przepisać leki przeciwbiegunkowe.

Możesz także spróbować zastosować jedną z poniższych rad w celu zatrzymania biegunki:

- Jedz mniejsze porcje, ale częściej.

- Wystrzegaj się produktów bogatych w błonnik, które mogą powodować biegunkę lub skurcze. Produkty bogate w błonnik to np. chleb pełnoziarnisty, ziarna zbóż, surowe warzywa, fasola, orzechy, nasiona, kukurydza prażona, surowe i suche owoce.

- Wybieraj produkty z małą zawartością błonnika takie jak: biały chleb, biały ryż lub makaron, dojrzałe banany, gotowane lub puszkowane owoce bez skórki, twarożek, jogurt, jajka, ziemniaki pieczone lub puree bez skórek, przetarte warzywa, kurczak lub indyk bez skóry i ryby.

- Wystrzegaj się kawy, herbaty, alkoholu, słodyczy, a także tłustych, smażonych lub ostrych potraw. Wszystkie one są drażniące i wywołują biegunkę lub skurcze.

- O ile lekarz nie zalecił czegoś innego, spożywaj więcej produktów bogatych w potas, ponieważ możesz stracić ten cenny minerał przez biegunkę. Banany, pomarańcze, ziemniaki, nektar z brzoskwiń lub nektarynek są dobrymi źródłami potasu.

- Pij dużo płynów, żeby zastąpić płyny stracone przez biegunkę. Delikatne, czyste płyny takie jak: sok jabłkowy, woda, słaba herbata, czysty bulion są najlepsze. Pij powoli, ważne aby napoje były w temperaturze pokojowej.

Jeżeli biegunka jest ostra zapytajcie lekarza czy możecie zastosować dietę płynną by pozwolić jelitom odpocząć. Gdy będziecie czuć się lepiej możecie stopniowo dodawać produkty z niską zawartością błonnika. Dieta płynna nie dostarcza wszystkich potrzebnych środków odżywczych, więc nie powinna być stosowana dłużej niż 3- 5 dni.

Zaparcia

U niektórych osób podczas chemioterapii mogą wystąpić zaparcia wywołane lekami. U innych zaparcia występują w wyniku mniejszej aktywności lub braku środków odżywczych. Zawiadom lekarza, jeżeli nie oddałeś stolca przez dzień lub dwa. Możliwe, że będziecie musieli zażyć środek przeczyszczający lub zastosować lewatywę, ale nigdy nie stosujcie tych sposobów bez konsultacji z lekarzem.

Możesz spróbować następujących metod radzenia sobie z zaparciem:

- Pij dużo płynów, żeby spowodowały poluźnienie stolca. Ciepłe lub gorące płyny są szczególnie skuteczne.

- Jedz dużo produktów bogatych w błonnik. Produkty bogate w błonnik to między innymi: gruboziarniste pieczywo i zboża, surowe lub gotowane warzywa, surowe i suche owoce, orzechy i prażona kukurydza.

- Ruszaj się. Nawet zwykły spacer pomoże. Przed zażywaniem bardziej aktywnego ruchu skonsultujcie się z lekarzem.

Wpływ na mięśnie i nerwy

Układ nerwowy wpływa na prawie wszystkie organy i tkanki organizmu. Kiedy chemioterapia oddziałuje na komórki układu nerwowego - tak jak czasami leki - może wystąpić szeroki zakres skutków ubocznych. Na przykład, niektóre leki mogą wywołać neuropatię obwodową, stan który charakteryzuje się uczuciem osłabienia, mrowienia lub drętwienia w rękach lub stopach. Inne objawy związane z oddziaływaniem na układ nerwowy to utrata równowagi, rozkojarzenie, trudności w podnoszeniu przedmiotów, problemy z chodzeniem, ból szczęki, osłabienie słuchu, bóle brzucha i zaparcia. Poza oddziaływaniem na układ nerwowy, niektóre leki stosowane w chemioterapii mogą także wpływać na mięśnie, czyniąc je słabymi zmęczonymi i bolesnymi.

W niektórych przypadkach, wpływ na mięśnie i układ nerwowy - chociaż irytujący - nie musi być poważny. W innych przypadkach, objawy nerwowe i mięśniowe mogą wskazywać na poważne problemy, które wymagają interwencji lekarskiej. Jeżeli zauważysz jakieś uboczne skutki związane z mięśniami lub układem nerwowym niezwłocznie powiadom o tym lekarza.

Uwaga i zdrowy rozsądek mogą pomóc poradzić sobie z symptomami mięśniowymi i nerwowymi. Przykładowo, jeżeli poczujesz, że drętwieją Ci palce, uważaj przy chwytaniu ostrych, gorących lub w inny sposób niebezpiecznych przedmiotów. Jeżeli zakłócona zostaje równowaga lub siła mięśni, wystrzegaj się upadków przemieszczając się powoli i uważnie, trzymając się barierki przy wchodzeniu lub schodzeniu ze schodów, a także stosując maty łazienkowe w wannie lub prysznicu. Nie noś śliskich butów.

Wpływ na skórę i paznokcie

Podczas chemioterapii mogą pojawić się problemy ze skórą. Możliwe skutki uboczne to: zaczerwienienie, swędzenie, łuszczenie, suchość i wypryski. Paznokcie mogą stać się kruche lub łamliwe, mogą wystąpić na nich pionowe linie lub bruzdy.

Z większością tych problemów można sobie poradzić w warunkach domowych. Jeżeli występują wypryski, spróbuj utrzymać twarz w czystości i suchości. Aby ustrzec się wysuszenia skóry, bierz szybkie prysznice lub myj się wilgotną gąbką. Unikaj długich gorących kąpieli w wannie. W wilgotną skórę wcieraj balsamy. Wystrzegaj się perfum, wody kolońskiej lub płyn po goleniu zawierającego alkohol. Chroń paznokcie nosząc rękawice przy zmywaniu naczyń, pracach w ogrodzie lub przy innych zajęciach domowych. Jeżeli skóra lub paznokcie nie reagują na domowe metody leczenia zwróć się do lekarza po pomoc.

Niektóre cytostatyki podawane dożylnie, mogą wywołać zaciemnienie skóry wzdłuż żyły. Po zakończeniu leczenia ciemne obszary na skórze zazwyczaj same nikną po kilku miesiącach.

Wystawienie na słońce może zwiększyć negatywny wpływ niektórych leków na Twoją skórę.

U niektórych ludzi po radioterapii występuje "odczyn popromienny" podczas stosowania chemioterapii. W trakcie lub krótko po leczeniu, skóra, która była napromieniowana staje się czerwona (od blado do ciemno czerwonej) i może swędzieć lub piec. Reakcja ta może trwać kilka godzin lub nawet kilka dni. Można złagodzić uczucie bólu lub swędzenia przykładając na te miejsca zimne mokre kompresy. Reakcję nawrotu promieniowania należy zgłaszać lekarzowi lub pielęgniarce.

Większość problemów skórnych jest banalnych, ale kilka z nich wymaga natychmiastowej interwencji. Na przykład, niektóre leki podawane dożylnie mogą powodować poważne i stałe uszkodzenia tkanki, jeżeli wyciekną z żyły. Natychmiast zgłoś lekarzowi lub pielęgniarce, jeśli poczujesz uczucie bólu lub pieczenia podczas otrzymania kroplówki. Objawy te nie zawsze wskazują na to, że występuje problem, ale zawsze muszą zostać sprawdzone.

Trzeba także natychmiast powiadomić lekarza lub pielęgniarkę, jeżeli wystąpi nagłe silne swędzenie, wysypka na skórze lub jeśli wystąpią problemy z oddychaniem. Symptomy te mogą oznaczać, że wystąpiła reakcja alergiczna, która wymaga natychmiastowej interwencji.

Wpływ na nerki i pęcherz moczowy

Niektóre cytostatyki mogą podrażnić pęcherz moczowy lub mogą tymczasowo lub na stałe uszkodzić nerki. Dowiedz się od lekarza czy leki, które otrzymujesz wywołują właśnie takie skutki i zawiadom lekarza, jeśli te objawy wystąpią.

Obserwuj siebie zwracając uwagę na:

Ból lub uczucie pieczenia przy oddawaniu moczu;

Częste oddawanie moczu;

Uczucie parcia na pęcherz;

Czerwonawy lub krwisty mocz;

Gorączkę;

Dreszcze.

Ogólnie, dobrze jest pić dużo płynów; jest to szczególnie istotne, jeśli leki, które zażywacie wpływają na pracę pęcherza moczowego lub nerek. Za płyny uważa się: wodę, soki, kawę, herbatę, zupy, napoje, rosół, lody. Lekarz powiadomi Cię, jeżeli będzie trzeba zwiększyć ilośćprzyjmowanych płynów.

Niektóre leki cytostatyczne powodują zmianę zapachu i koloru moczu ( na pomarańczowy, czerwony lub żółty). Kolor i zapach nasienia także może się zmienić. Sprawdźcie z lekarzem, czy leki które zażywacie mogą wywołać także takie objawy.

Syndrom podobny do grypy

Niektórzy ludzie zgłaszają, że po chemioterapii cierpią na grypę przez kilka godzin lub nawet kilka dni. Objawy grypowe takie jak: bóle mięśni, ból głowy, zmęczenie, mdłości, lekka gorączka, dreszcze i słaby apetyt mogą utrzymywać się od 1- 3 dni. Objawy te mogą być także wywołane infekcją lub samym nowotworem, zatem ważne jest by objawy te skonsultować ze swoim lekarzem.

Zatrzymanie płynów

Podczas chemioterapii organizm może zatrzymywać płyny. Może to być spowodowane zmianami hormonalnymi w wyniku terapii, zażywanymi lekami lub samym nowotworem. Zgłoś lekarzowi lub pielęgniarce, jeśli zauważysz puchnięcie lub obrzęk rąk, stóp, twarzy. Możliwe, że będziesz musiał wystrzegać się soli kuchennej i potraw z wysoką zawartością sodu. Jeżeli problem jest poważny, lekarz może przepisać lekarstwo wspomagające pozbycie się nadmiaru płynów.

Wpływ chemioterapii na życie seksualne

Chemioterapia może - ale nie musi - wpływać na organy płciowe zarówno u kobiet jak i mężczyzn. Skutki uboczne, które mogą wystąpić zależą od rodzaju przyjmowanego leku, a także od wieku osoby i ogólnego stanu zdrowia.

Mężczyźni
Leki cytostatyczne mogą zmniejszyć liczbę plemników, zmniejszyć ich zdolność do poruszania się lub powodować inne zmiany. Zmiany te mogą doprowadzić do bezpłodności, przejściowej lub trwałej. Bezpłodność wpływa na zdolność mężczyzny do poczęcia dziecka, ale nie wpływa na jego zdolność do odbywania stosunków płciowych.
Ponieważ może wystąpić trwała bezpłodność, ważne jest by przedyskutować tę kwestię z lekarzem przed rozpoczęciem chemioterapii.
Mężczyźni poddawani chemioterapii powinni stosować skuteczne środki antykoncepcyjne podczas leczenia ze względu na niebezpieczny wpływ leków na chromosomy. Spytajcie lekarza, kiedy możecie przestać stosować środki antykoncepcyjne.

Kobiety
Cytostatyki mogą uszkodzić jajniki i zmniejszyć liczbę hormonów produkowanych przez nie. W rezultacie, u niektórych kobiet menstruacja staje się nieregularna lub całkowicie ustaje podczas stosowania chemioterapii.
Uszkodzenia jajników mogą doprowadzić do bezpłodności, czyli niemożności zajścia w ciążę. W niektórych przypadkach bezpłodność jest stanem przejściowym, ale w innych przypadkach może być trwała. To czy bezpłodność wystąpi i na jak długo zależy od wielu czynników, takich jak: typ leku, dawki i wiek kobiety.
Chociaż w czasie chemioterapii może dojść do zapłodnienia, nie jest to wskazane, ponieważ niektóre leki antynowotworowe mogą powodować uszkodzenia płodu. Ważne, aby kobiety w wieku rozrodczym - od nastolatek do końca menopauzy - stosowały skuteczne środki antykoncepcyjne w trakcie leczenia.
Jeżeli w momencie odkrycia ciąży kobieta jest chora na raka, możliwe że można będzie odsunąć chemioterapię do momentu urodzenia dziecka. W przypadku kobiety, która wymaga natychmiastowego leczenia, lekarz może zalecić rozpoczęcie chemioterapii po 12 tygodniu ciąży, gdy płód jest już po okresie największego ryzyka. W niektórych przypadkach, może być brane pod uwagę usunięcie ciąży.
Skutki hormonalne chemioterapii mogą także wywołać symptomy podobne do menopauzy, takie jak: wybuchy gorąca, swędzenie, pieczenie lub suchość w pochwie. Zmiany te mogą utrudniać stosunki płciowe, ale często można złagodzić te skutki stosując specjalne żele dopochwowe. Zmiany w tkance mogą także spowodować, że kobieta staje się bardziej podatna na infekcje w pochwie. Aby zapobiec infekcjom, wystrzegaj się żelów opartych na olejkach, takich jak wazelina, noś bawełnianą bieliznę: majtki i rajstopy z bawełnianym wkładem. Nie noś obcisłych spodni lub szortów. Lekarz może przepisać krem dopochwowy lub czopki, aby ograniczyć ryzyko wystąpienia infekcji. Jeżeli jednak infekcja wystąpi należy leczyć ją natychmiast.

Seksualność
Podczas chemioterapii potrzeby seksualne różnią się w zależności od człowieka. Niektórzy odczuwają większą bliskość z partnerami niż przedtem, a także zwiększoną aktywność seksualną. Inni odczuwają niewielką, lub nie odczuwają żadnej zmiany w swoim pożądaniu lub poziomie potrzeb seksualnych. Jeszcze inni zauważają, że ich poziom zainteresowania seksualnego spada ze względu na stresy fizyczne lub emocjonalne związane z rakiem i chemioterapią. Niepokoje te mogą wynikać z obaw związanych z wyglądem, stanem zdrowia, rodziną lub partnerem albo skutkami ubocznymi, takimi jak zmęczenie i zmiany hormonalne. Wszystkie te czynniki mogą wpływać na obniżenie popędu seksualnego.

Także obawy zdrowych partnerów mogą wpływać na zmniejszenie aktywności seksualnej. Niektórzy mogą martwić się, że bliskość fizyczna może źle wpłynąć na osobę chorą na raka, inni mogą obawiać się, że "zarażą się" rakiem lub będą pod wpływem leków antynowotworowych. Wiele z tych kwestii można wytłumaczyć poprzez szczere rozmowy. Zarówno Ty jak i Twój partner powinniście otwarcie rozmawiać o swoich niepokojach związanych z seksualną stroną życia z lekarzem lub pielęgniarką albo innym specjalistą, który może dać Wam informacje i wsparcie, którego potrzebujecie.
Ważne jest aby dzielić się swoimi spostrzeżeniami i odczuciami. Jeżeli trudno Wam rozmawiać o seksie lub raku lub o obu tych sprawach, możecie spróbować porozmawiać z terapeutą, który pomoże Wam komunikować się bardziej bezpośrednio. Specjaliści, którzy mogą pomóc Wam w tej kwestii to psychiatrzy, psychologowie, seksuolodzy.
Jeżeli przed rozpoczęciem terapii ceniliście swoje życie erotyczne, prawdopodobnie, podczas leczenia będziecie nadal odczuwać przyjemność płynącą ze współżycia seksualnego. Możecie jednak odkryć, że intymność może przyjąć zupełnie nowy wymiar. Ważniejsze od stosunku płciowego może okazać się przytulanie, dotykanie, obejmowanie. Pamiętajcie jednak, że to co było istotne przed rozpoczęciem chemioterapii jest nadal prawdziwe. Nie ma jednego "odpowiedniego" sposobu na wyrażanie swojej seksualności. Jedynie Ty i Twój partner wiecie, co sprawia Wam przyjemność i daje satysfakcję.