Niestety, pomimo wielkiego postępu w leczeniu nowotworów często jest ono przyczyną problemów z odżywianiem. Stosowana radioterapia może oddziaływać nie tylko na komórki nowotworowe, ale też na komórki otaczające guz. Stąd radioterapia w obrębie głowy skutkuje często suchością w jamie ustnej czy zaburzeniami smaku, a naświetlanie brzucha i miednicy doprowadza do biegunki. Chemioterapia również nie oddziałuje wybiórczo na komórki nowotworowe, ale na cały organizm. Może powodować uszkodzenia błony śluzowej, nudności, wymioty, biegunki, zaparcia. Chory może odczuwać niechęć do jedzenia, a nawet jadłowstręt. Konieczne jest wówczas stosowanie indywidualnie opracowanej diety, odpowiadającej potrzebom chorego.
Jeśli podczas leczenia lub po jego zakończeniu odczuwany jest ból jamy ustnej, dziąseł i gardła, warto skonsultować się z lekarzem – zaleci on odpowiedni środki przeciwbólowe. Warto też poprosić o pomoc stomatologa, który podpowie, jak odpowiednio dbać o higienę jamy ustnej podczas leczenia.
Ponadto należy uwzględnić kilka wskazówek żywieniowych, dzięki którym jedzenie stanie się łatwiejsze. Po pierwsze, trzeba wyeliminować z diety produkty twarde i drażniące (surowe warzywa, grzanki, krakersy), produkty ostre, słone i kwaśne, (owoce cytrusowe i produkowane z nich soki, soki i sosy pomidorowe, keczup, ostre przyprawy), a także napoje alkoholowe i produkty zawierające alkohol (np. cukierki z nadzieniem alkoholowym, płyny do płukania ust).
Po drugie, warto sięgnąć po produkty miękkie, łatwe do przełknięcia – takie jak mleko i przetwory mleczne, sery twarogowe, miękkie owoce (banany, morele, arbuzy, melon), gotowane ziemniaki i makarony, gotowane warzywa (najlepiej w postaci puree), gotowane i rozdrobnione mięso (drobno pokrojone lub zmiksowane), jajecznica, kremy, galaretki, budynie i kisiele. Podczas przygotowania potraw warto zwrócić uwagę, aby produkty były dobrze ugotowane (a nawet rozgotowane, np. ryż) i odpowiednio rozdrobnione (za pomocą blendera można rozdrobnić np. owoce, warzywa i mięso). Gotowe potrawy można polać sosem lub oliwą z oliwek, co ułatwi ich przełknięcie. Spożywane posiłki nie powinny być gorące, gdyż ciepło podrażnia błonę śluzową jamy ustnej i gardła. Najlepiej, jeśli będą w temperaturze pokojowej. W wyjątkowych sytuacjach pomocne może okazać się picie napojów przez słonkę. Zmniejszyć ból pomoże także ssanie kostek lodu , jedzenie lodów i płukanie jamy ustnej chłodnymi naparami ziołowymi (z rumianku, szałwii, kory dębu)
Jest to jeden z najczęstszych efektów ubocznych, z którymi borykają się chorzy na raka. Na skutek chemioterapii uszkodzeniu ulegają kubki smakowe, przez co jedzenie wydaje się bez smaku, a chory w rezultacie traci apetyt. Na szczęście zmiany te są tymczasowe – ustępują zwykle w kilka tygodni po zakończeniu leczenia. Stosunkowo często pacjenci skarżą się na metaliczny posmak po spożyciu mięsa lub innych produktów bogatobiałkowych (przetwory mleczne, ryby, jaja). Ponieważ są to bardzo cenne składniki diety, lepiej jest z nich nie rezygnować. Pomocne mogą okazać się zioła, przyprawy, sok z cytryny, sok z ananasa, a także sosy warzywne i owocowe (z borówek, porzeczek). Ich dodatek neutralizuje nieprzyjemny, metaliczny posmak. Sztućce metalowe można zastąpić plastikowymi, a między posiłkami dobrze jest sięgać po miętowe gumy do żucia.
Inną kwestią związaną z zaburzeniami smaku i węchu jest nadwrażliwość na zapachy. Jeśli wystąpi, pacjent powinien unikać przebywania w kuchni podczas gotowania, można też uruchomić wentylator lub otworzyć okno, aby zmniejszyć intensywność zapachów. Lepiej jest spożywać potrawy zimne – dzięki temu są mniej aromatyczne, a ich smak wydaje się być intensywniejszy.
Ten przykry objaw jest zwykle skutkiem uszkodzenia ślinianek, dużego odwodnienia lub niedożywienia. Suchość w jamie ustnej nie tylko wpływa negatywnie na komfort spożywania posiłków, ale też utrudnia przełykanie i trawienie oraz sprzyja powstawaniu próchnicy zębów. Zwykle ustępuje w kilka tygodni po zakończeniu chemioterapii, kilka do kilkunastu miesięcy po zakończeniu radioterapii. Bardzo ważna jest wówczas prawidłowa higiena zębów i dziąseł oraz picie wody – ok. 2 litrów dziennie, małymi łykami lub przez słomkę. W diecie można uwzględnić duże ilości potraw mokrych – zup, przecierów, sosów, puree. Pomocne bywa ssanie landrynek lub lizaków oraz żucie gumy (ze względu na ryzyko zakażeń i próchnicy lepiej sięgać po produkty bezcukrowe). Można też na 15 minut przed planowanym posiłkiem wypić pół szklanki wody z sokiem z cytryny, co pobudzi ślinianki do pracy. Należy unikać picia mocnej kawy i herbaty, napojów gazowanych i słodzonych oraz zrezygnować z jedzenia słonych przekąsek (paluszki, chipsy, precle, krakersy), chrupkiego pieczywa, ryżu, surowych warzyw, mocno wypieczonego mięsa. Oczywiście zabronione są papierosy i alkohol (także w postaci płynu do płukania ust).
Jeżeli wymienione powyżej wskazówki okażą się nieskuteczne, warto skonsultować się z lekarzem lub stomatologiem, który może zalecić stosowanie leków stymulujących wydzielanie śliny.
Zazwyczaj u pacjentów stosuje się leki przeciwwymiotne, jeszcze przed rozpoczęciem serii naświetlań lub wlewów dożylnych. Przez 24 godziny po radio- lub chemioterapii należy spożywać potrawy lekkostrawne, unikać smażenia i dużych ilości tłuszczu. Zalecana jest rezygnacja z potraw pikantnych i nadmiernie słodkich. Pomocne jest spożywanie zimnych potraw (zup, przecierów, soków), które mają mniej intensywny zapach i tym samym mniej podrażniają narząd powonienia. Zaleca się też picie dużych ilości wody, w małych porcjach. Dla urozmaicenia można do niej dodawać odrobinę imbiru, mięty czy soku z cytryny. Dobrze tolerowane w tym okresie są również soki jabłkowe i winogronowe, rozcieńczone soki owocowe, galaretki, mus z jabłek. Napoje należy spożywać między posiłkami, a nie w ich trakcie.
Warto zadbać, aby chory jadł posiłki w pozycji siedzącej, w miłej atmosferze, najlepiej z bliskimi. Po posiłku należy znaleźć czas na odpoczynek, również w pozycji siedzącej. Bezpośrednio po posiłku nie należy się kłaść, gdyż pozycja leżąca sprzyja cofaniu się pokarmów z żołądka. Należy unikać pomieszczeń, do których przedostają się kuchenne zapachy.
Ważne jest również dbanie o higienę – częste mycie rąk, dokładne mycie naczyń i sztućców, a także przyrządów kuchennych – desek do krojenia, noży, garnków, misek itp. Wszystkie spożywane posiłki powinny być świeże – nie przygotowuje się potraw na zapas i nie odgrzewa, gdyż wpływa to negatywnie na ich wartość odżywczą. Niektórym osobom może pomóc ssanie cukierków miętowych bądź zapach suszonej skórki pomarańczy.
Dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego oraz osłabienie towarzyszące chorobie sprzyjają zniechęceniu do spożywania posiłków. Jeśli pacjent odczuwa niechęć do jakiegoś produktu – można wyeliminować go z diety, pamiętając, aby w zamian zastąpić go innym produktem o podobnych walorach odżywczych (np. mięso wieprzowe zastąpić drobiem, rybami lub warzywami strączkowymi). Aby dostarczyć odpowiednią ilość energii i substancji odżywczych, pacjent powinien spożywać kilka małych posiłków dziennie oraz wybierać potrawy silniej przyprawione, o zdecydowanym smaku. Pomocne jest spożywanie dużej ilości płynów. Ważny jest także sposób podania posiłku – ładnie wyglądające, urozmaicone, estetycznie podane dania bardziej zachęcają do ich zjedzenia.
Biegunka charakteryzuje się zwiększonym wydalaniem stolca powyżej 3 razy w ciągu doby, przez co najmniej trzy dni. Zwykle kał przyjmuje konsystencję płynną lub półpłynną, niekiedy zawiera także krew lub śluz. Długotrwała biegunka jest niebezpieczna dla zdrowia – prowadzi do odwodnienia oraz utraty ważnych elektrolitów (sodu i potasu).
W przypadku jej wystąpienia biegunki lekarz może zalecić stosowanie leków przeciwbiegunkowych. Ich działanie należy wzmocnić poprzez stosowanie odpowiedniej diety. Zaleca się rezygnację z pikantnych, ostrych potraw, spożywanie kilku małych posiłków dziennie, picie znacznych ilości chłodnych płynów (woda, herabta, soki klarowne), małymi łykami. Dozwolone jest spożywanie czerstwego, pszennego pieczywa, gotowanych ryb, białego ryżu, jaj, drobno startych surowych jabłek, bananów, moreli, jogurtów, gotowanej marchwi i dynię. Przeciwwskazane są produkty bogate w błonnik (pełnoziarniste produkty zbożowe, suszone owoce, surowe warzywa), wzdymające (czosnek, cebula, kapusta, strączkowe), kawa oraz mleko. Zaleca się również rezygnację z produktów zawierających sorbitol (m.in. gumy do żucia, produkty bezcukrowe, dżemy, galaretki). Jeżeli przyczyną biegunki jest nietolerancja laktozy, z diety należy wyeliminować wszystkie przetwory mleczne oraz tzw. ukryte źródła laktozy (słodycze, pieczywo, margaryny).
Picie dużej ilości płynów jest zalecane przy wielu dolegliwościach związanych z chorobą nowotworową, jednak w przypadku zwalczania zaparć ma szczególne znaczenie. W przeciwieństwie do leczenia biegunki należy spożywać produkty bogate w błonnik, który ma za zadanie pobudzić jelita do pracy. Błonnik działa jedynie w obecności wody. Pod jej wpływem pęcznieje, przyjmuje inną formę, podrażnia ściany jelit, poprawia ich ukrwienie i stymuluje perystaltykę. Źródłami tej substancji są pełnoziarniste pieczywo i makarony, grube kasze, brązowy ryż, surowe warzywa i owoce, otręby. Naturalnymi środkami przeczyszczającymi są suszone śliwki, rodzynki, figi, czarne porzeczki i daktyle – przy występującej tendencji do zaparć należy je jeść rano, na czczo. Do potraw można także dodać grubo zmielone siemię lniane. Warto sięgać również po fermentowane produkty mleczne – jogurty, kefiry i maślanki. Należy unikać produktów zapierających – białego ryżu, bananów, gotowanej marchwi, czekolady, jasnego pieczywa. Jeśli zmiana diety nie pomaga, konieczne może być zastosowanie leków przeczyszczających, lewatywy lub czopków glicerynowych.
Potrzebujesz wiedzy lub porady?