Rak jajnika należy do nowotworów bardzo trudnych do wykrycia, zwłaszcza we wczesnym stadium rozwoju choroby. Objawy początkowo mogą praktycznie nie występować, a na bardziej zaawansowanym etapie choroby bywają niejednoznaczne. Mimo to warto wiedzieć, co najczęściej wskazuje się jako sygnał rozwoju raka jajnika, by wzmóc czujność i w przypadku niepokojących sytuacji czym prędzej zgłosić się na podstawowe badania.
Z artykułu dowiesz się:
- Jakie są wczesne objawy raka jajnika?
- Jakie są objawy zaawansowanego raka jajnika?
- Jakie jest znaczenie podstawowych badań ginekologicznych w diagnostyce raka jajnika?
- Kiedy warto oznaczyć markery CA-125 i HE4?
- Jakie dodatkowe badania może zlecić lekarz w przypadku podejrzenia raka jajnika?
Wczesne objawy raka jajnika
Część objawów charakterystycznych dla wczesnego etapu rozwoju raka jajnika jest często uznawana za problemy ze strony układu pokarmowego. Należą do nich m. in. wzdęcia, zaparcia, zatrzymanie gazów, niestrawność, nudności i wymioty, utrata apetytu lub uczucie pełności po spożyciu nawet niewielkiego posiłku oraz zaburzenia w oddawaniu moczu i stolca. Do innych objawów, które mogą pojawiać się w miarę rozwoju raka zaliczyć można występowanie kaszlu i duszności, nieregularne miesiączki, utratę lub przyrost masy ciała, przemęczenie, upławy z pochwy oraz występowanie bólu podczas stosunku seksualnego. Do objawów, które mogą być oznaką choroby należą również występujące często i bez powodu bóle bioder oraz bóle w dolnej części pleców.
Pojawiające się objawy wynikają z obecności powiększającego się w miednicy guza, który powodując napieranie na otaczające go narządy i tkanki wpływa na powiększenie obwodu brzucha i wystąpienie uczucia ucisku w miednicy. Rodzaj i stopień nasilenia objawów nie są związane bezpośrednio ze stopniem zaawansowania nowotworu.
Wymienione objawy mogą być związane z rozwojem nowotworu jajnika, ale równie dobrze mogą oznaczać wiele innych dolegliwości zdrowotnych. W przypadku wystąpienia niepokojących objawów, które nie ustają przez dłuższy czas lub pojawiają się często należy zgłosić się do lekarza w celu wykonania badań diagnostycznych.
Zaawansowany rak jajnika: objawy
Objawy w zaawansowanym raku jajnika związane są zazwyczaj z rozprzestrzenieniem się nowotworu poza miednicę mniejszą. Wśród ostrych objawów można zaobserwować wodobrzusze, czyli gromadzenie się płynu w jamie otrzewnej, objawy niedrożności jelit, przesięk w jamie opłucnej (nadmierne gromadzenie się płynu w jamie opłucnej, co powoduje duszności, ból lub ucisk w klatce piersiowej) oraz pojawienie się zmian zatorowo-zakrzepowych. Objawem związanym z niedrożnością jelit spowodowaną rozprzestrzenianiem się procesu nowotworowego mogą być wymioty i nudności. Wystąpienie tych objawów wymaga szybkiej pomocy lekarskiej.
Badanie ginekologiczne w diagnostyce raka jajnika
Na chwilę obecną nie istnieją żadne badania profilaktyczne o potwierdzonej skuteczności, które pozwalają wykryć wczesną i bezobjawową postać raka jajnika. Zazwyczaj pacjentka trafia w pierwszej kolejności do swojego lekarza rodzinnego z powodu zaburzeń gastrycznych lub urologicznych. Lekarz po zebraniu wywiadu i wykonaniu podstawowych badań, takich jak morfologia, OB, ogólne badanie moczu i USG jamy brzusznej powinien poinformować pacjentkę o konieczności konsultacji u ginekologa.
Specjalista w poradni ginekologicznej po zebraniu wywiadu przeprowadza zazwyczaj w ramach zwykłego badania ginekologicznego badanie fizykalne przez pochwę lub per rectum, które pozwala na wykrycie obecności guza, jeśli jest on wystarczająco duży by móc wykryć go w takim badaniu. Ocena kształtu, dokładnego umiejscowienia wykrytej zmiany, jej ruchomości i konsystencji dokonywana jest zawsze za pomocą badania ultrasonograficznego (USG), zazwyczaj poprzez badanie przezpochwowe. Zastosowanie dodatkowo badania dopplerowskiego (ocenia ono przepływ krwi w naczyniach krwionośnych), pozwala także na określenie przepływów w obrębie tych struktur miednicy małej, które wydają się podejrzane. Nie zawsze zmiana wykryta w badaniu fizykalnym czy USG oznacza nowotwór złośliwy. Większość przypadków stanowią niegroźne torbiele. USG przezpochwowe należy traktować jako sposób na rutynową kontrolę jajników, ponieważ torbiele oraz część nowotworów jajnika mogą zostać w tym badaniu dostatecznie wcześnie dostrzeżone. USG jest także pomocne przy określeniu stopnia zaawansowania nowotworu.
Markery CA-125 i HE4
W przypadku stwierdzenia podczas badania ultrasonograficznego zmiany budzącej wątpliwość, guza jajnika lub wolnego płynu w jamie brzusznej zlecane są dodatkowe badania. Oznacza się wtedy markery biochemiczne: CA-125 i HE4. Badanie markerów polega na pobraniu kilku mililitrów krwi żylnej, podobnie jak w przypadku standardowych badań, takich jak morfologia czy badanie glukozy.
Połączenie badania ultrasonograficznego z oznaczeniem markerów jest podstawowym i istotnym elementem diagnostyki raka jajnika, który może pomóc w podjęciu decyzji o konieczności przeprowadzenia leczenia operacyjnego lub rezygnacji z tej formy. Jest to szczególnie istotne w przypadku kobiet młodych , które jeszcze nie rodziły.
Pozostałe badania diagnostyczne
Innymi badaniami, które może zlecić lekarz aby zdiagnozować raka jajnika jest RTG klatki piersiowej, tomografia komputerowa jamy brzusznej i miednicy oraz rezonans magnetyczny. W przypadku podejrzenia nowotworowego charakteru stwierdzonych zmian, pacjentka może zostać skierowana na zabieg operacyjny o charakterze zwiadowczym, który ma za zadanie wykluczenie lub potwierdzenie raka. Podczas zabiegu wykonywana jest biopsja z badaniem histopatologicznym. Zabieg ma na celu próbę oceny stopnia zaawansowania oraz usunięcia zmiany. Zdarza się, że potwierdzenie obecności nowotworu złośliwego jajnika wymaga pobrania wielu wycinków, czasem wycięcia jajnika lub nawet usunięcia obu jajników i macicy. Określenie typu nowotworu możliwe jest po zbadaniu wycinków lub jajnika przez patomorfologa.
opracowała: Małgorzata Dworzańska, 12.06.2017
Bibliografia:
1. Rak jajnika – diagnostyczny i terapeutyczny problem ginekologii onkologicznej, Andrzej Urban, Leszek Miszczyk, Współczesna Onkologia (2003) vol. 7; 4 (294–300)
2. Postępy w diagnostyce raka jajnika, Ewa Nowak-Markwitz, Marek Spaczyński, Przegląd Menopauzalny 2006; 1: 12–16
3. Rekomendacje Polskiego Towarzystwa Ginekologii Onkologicznej dotyczące diagnostyki i leczenia raka jajnika, wersja 1.2015
5. Red. Jan Kornafel, Radosław Mądry, Nowotwory kobiecego układu płciowego. Zalecenia postępowania diagnostyczno-terapeutycznego w nowotworach złośliwych 2013.