Markery nowotworowe o nazwie CA-125 oraz HE4 pomagają w ocenie zaawansowania raka jajnika. Różny jest jednak stopień ich czułości, nie zawsze są w stanie zasygnalizować wczesne zmiany a podwyższony poziom może wskazywać także na inne niż nowotwór schorzenia. Dlatego badanie tych markerów ma zawsze charakter uzupełniający w diagnostyce raka jajnika. Wyników nie należy interpretować samodzielnie, z pominięciem wizyty u lekarza i innych badań.

Z artykułu dowiesz się:

  • Stężenie markera CA-125 a diagnostyka raka jajnika: kiedy najczęściej bywa podwyższone?
  • Kiedy marker CA-125 w diagnostyce raka jajnika bywa zawodny?
  • Co marker CA-125 mówi o powodzeniu terapii raka jajnika?
  • Jak badać marker CA-125 i dlaczego nie warto interpretować go samodzielnie?
  • Kiedy zleca się badanie stężenia markera HE4?
  • Czym jest test ROMA?

CA-125: Stężenie markera a podejrzenie nowotworu jajnika

Antygen nowotworowy CA-125 jest markerem, który znalazł szerokie zastosowanie w ginekologii onkologicznej w przypadku podejrzenia raka jajnika. Badanie te traktowane jest jako „złoty standard”. Stężenie tego antygenu jest znacząco zwiększone u około 90 % pacjentek z nabłonkowym rakiem jajnika. W przypadku raka jasnokomórkowego oraz guzów o granicznej złośliwości jego stężenie bywa podwyższone, ale rzadko. Stężenie tego antygenu jest podwyższone u około połowy chorych w I stadium zaawansowania nowotworu, około 70 % w II stopniu oraz ponad 90 % kobiet z wyższym stadium (III i IV). Podwyższone stężenie CA-125 obserwuje się także w przypadku innych niż rak jajnika nowotworów, m. in. w raku piersi, raku szyjki gruczołowym, raku płuc i przewodu pokarmowego. Za górną granicę normy uznaje się ogólnie wartość 35 U/ml. Dla pewnej grupy kobiet – w okresie pomenopauzalnym oraz po histerektomii (zabiegu usunięcia macicy),  wartość referencyjna powinna zostać obniżona do 20–26 U/ml. Swoistość i czułość badania antygenu CA – 125 nie pozwala na wykrycie wczesnych zmian nowotworowych oraz różnicowanie małych guzów, które widoczne są w badaniu USG.

Badania markera Ca-125 w trakcie leczenia

Poziom CA-125 z większym powodzeniem sprawdza się w trakcie terapii raka jajnika. Jego oznaczenie służy do monitorowania rezultatów, a spadek stężenia w trakcie kolejnych etapów leczenia może świadczyć o jego skuteczności. Z drugiej strony, wzrost stężenia lub utrzymywanie się CA-125 na niezmiennym poziomie może wskazywać na możliwość pojawienia się przerzutów lub świadczyć o obecności pozostałości guza pierwotnego.

Jak badać marker CA-125? Kiedy to nie rak?

Badania antygenu CA – 125 nie powinno się nigdy przeprowadzać z pominięciem wizyty u lekarza, wykonania badania fizykalnego oraz USG.  Nie należy też dokonywać samodzielnej interpretacji wyników. Poziom antygenu CA – 125 może być podwyższony nie tylko w przypadku wystąpienia nowotworu, ale również w innych sytuacjach, m.in. podczas miesiączki, w czasie ciąży, w endometriozie, przy mięśniakach macicy, w procesach zapalnych w jamie brzusznej, stanach zapalnych w miednicy mniejszej, zapaleniu osierdzia, niewydolności serca, sarkoidozie, ciąży pozamacicznej, cukrzycy, zapaleniu płuc lub trzustki oraz marskości wątroby.

Marker HE4: kiedy się bada?

Drugi marker mający znaczenie w procesie diagnozowania nowotworu jajnika to HE4 (human epidydymis protein 4). Wzrost jego stężenia obserwowany jest w nowotworach jajnika i raku endometrium. Sprawdza się w wykrywaniu wczesnych postaci raka jajnika, głównie typu surowiczego i uznawany jest za uzupełnienie diagnostyki przy oznaczeniu antygenu CA – 125. Białko HE4 znajduje także zastosowanie w monitorowaniu reakcji na zastosowaną terapię oraz przy wykrywaniu wznowy raka jajnika oraz raka endometrium. Przy oznaczaniu HE4 za górną granicę normy przyjmuje się stężenia o wartości równej i mniejszej niż 150 pM/l. Połączenie oznaczeń CA – 125 oraz HE4 okazuje się być skutecznym narzędziem w różnicowaniu pomiędzy łagodnym a złośliwym rakiem nabłonkowym jajnika typu II w stadium zaawansowanym. W przypadku raka jajnika typu I w niskich stopniach zaawansowania wyniki nie są tak korzystne i specyficzne.

WARTO WIEDZIEĆ:

Typ I raka jajnika jest typem spotykanym rzadziej, który cechuje najczęściej dość dobre rokowanie oraz fakt, że jest wykrywany w niższych stopniach zaawansowania klinicznego. Cechą charakterystyczną jest duża stabilność genetyczna, czyli częstość występowania mutacji, poziom zmian i uszkodzeń DNA (jeśli stabilność jest duża to ilość mutacji i uszkodzeń jest mniejsza), powolny wzrost i rzadsze występowanie przerzutów.
Typ II raka jajnika diagnozowany jest częściej i cechuje się szybkim wzrostem, genetyczną niestabilnością, szybkimi nawrotami oraz tym, że rozpoznawany jest zazwyczaj w wysokim stopniu zaawansowania.

Test ROMA

W ostatnim czasie jako element praktyki klinicznej przy diagnozowaniu raka jajnika stosowany jest algorytm ROMA (Risk of Ovarian Malignancy Algorithm). Algorytm ten bierze pod uwagę status menopauzalny kobiety oraz oznaczenie stężenia CA – 125 i HE4. Jest to narzędzie, które ma za zadanie ocenę prawdopodobieństwa wystąpienia nowotworu o charakterze złośliwym oraz umożliwiające różnicowanie zmian łagodnych i potencjalnie złośliwych, a tym samym zakwalifikowanie pacjentki do określonej grupy ryzyka. Test ROMA wykonuje się u kobiet z wykrytym już guzem na jajniku. Wynik algorytmu przedstawiany jest procentowo i określa prawdopodobieństwo, że zmiana zauważona w jajnikach ma charakter złośliwy.

Ograniczeniem dla wykorzystania wskaźnika ROMA jako narzędzia wspierającego diagnostykę jest wcześniejsze leczenie z powodu nowotworu, aktualna chemioterapia  oraz wiek poniżej 18 roku życia.

Opracowała: Małgorzata Dworzańska, 28.06.2017

Bibliografia:

1. Biochemiczne markery w skriningu raka jajnika, Joanna Tkaczuk-Włach, Małgorzata Sobstyl, Grzegorz Jakiel, Przegląd Menopauzalny 2013; 5: 442–445
2. Zastosowanie biomarkerów w diagnostyce i leczeniu raka jajnika, Lech Rogulski, Anita Olejek, Przegląd Menopauzalny 2008; 6: 301–307
3. Postępy w diagnostyce raka jajnika, Ewa Nowak-Markwitz, Marek Spaczyński, Przegląd Menopauzalny 2006; 1: 12–16
4. Rekomendacje Polskiego Towarzystwa Ginekologii Onkologicznej dotyczące diagnostyki i leczenia raka jajnika, wersja 1.2015