Czynniki związane ze stylem życia, w tym dieta, długo były uznawane za potencjalnie istotne determinanty ryzyka zachorowania na nowotwór złośliwy. W 1981 roku Doll i Peto oszacowali, że około 35% zgonów z powodu nowotworów złośliwych można by uniknąć poprzez zmianę sposobu odżywiania się oraz walkę z nadwagą i otyłością.
W skali kontynentu europejskiego poszczególne regiony wykazują zróżnicowanie odnośnie poszczególnych elementów diety. Najbardziej istotna jest różnica w spożyciu owoców, warzyw, produktów zbożowych oraz roślin strączkowych pomiędzy Północą i Południem kontynentu (wyższe spożycie na Południu). Europa Południowa charakteryzuje się niższym spożyciem przetworów mięsnych oraz elementami diety śródziemnomorskiej: wysokim spożyciem owoców, warzyw, roślin strączkowych, oliwy z oliwek, owoców morza oraz umiarkowanym spożyciem wina do posiłków. Najwyższe spożycie mleka i produktów nabiałowych obserwuje się w Europie Północnej, która podobnie jak Europa Centralna i Wschodnia charakteryzuje się wyższym spożyciem przetworów mięsnych. Spożycie napojów słodzonych jest najwyższe w Europie Zachodniej. Generalnie w populacji europejskiej wyższy poziom wykształcenia wiąże się z wyższym spożyciem ryb, owoców i warzyw. Wśród osób z niższym statusem socjoekonomicznym obserwuje się wyższe spożycie napojów słodzonych.
Wyniki badań prospektywnych wskazują, że dieta charakteryzująca się dużą zawartością owoców, warzyw oraz produktów pełnoziarnistych i niskim spożyciem przetworów mięsnych, czerwonego mięsa oraz soli, wiąże się z redukcją ryzyka zachorowania i zgonu z powodu nowotworów złośliwych oraz zwiększa przeżywalność po diagnozie nowotworów piersi oraz jelita grubego i odbytnicy. Wysokie spożycie owoców i warzyw obniża ryzyko nowotworów przewodu pokarmowo-oddechowego, a wysoka podaż błonnika chroni przed nowotworami jelita grubego i odbytnicy. Dieta z dużą zawartością czerwonego mięsa oraz przetworów mięsnych zwiększa ryzyko zachorowania na nowotwory jelita grubego i odbytnicy. Wyższe ryzyko zachorowania na nowotwory złośliwe trzustki obserwuje się u osób pijących duże ilości napojów słodzonych. Konsumpcja produktów wysokokalorycznych (z dużą zawartością tłuszczu i cukru) może prowadzić do zwiększonej podaży kalorii, prowadząc do nadwagi, która zwiększa ryzyko wystąpienia nowotworu złośliwego.
Zgodnie z rekomendacjami World Cancer Research Fund oraz American Institute for Cancer Research (WCRF/AICR), „zdrowa dieta” obniżająca ryzyko zachorowania na nowotwory złośliwe charakteryzuje się: a) podażą energii zapewniającą odpowiednio niską masę ciała (bez niedowagi); b) bogactwem owoców, warzyw, produktów pełnoziarnistych i roślin strączkowych; c) niską zawartością czerwonego mięsa; d) brakiem przetworów mięsnych; e) ograniczonym spożyciem soli. Dodatkowo elementami istotnymi dla zdrowego stylu życia są: unikanie napojów słodzonych, ograniczenie spożycia produktów wysokokalorycznych oraz ograniczenie spożycia alkoholu.
Najnowsze wyniki badań przeprowadzonych w ramach European Prospective Investigation into Cancer and Nutrition (EPIC) wskazują, że stosowanie się do wymagań „zdrowej diety” wiąże się z obniżeniem ogólnego ryzyka zachorowania na nowotwory złośliwe z największą redukcją (12-16%) obserwowaną dla nowotworów żołądka, trzonu macicy, przełyku, jelita grubego i odbytnicy, jamy ustnej, gardła i krtani. W dwóch badaniach przeprowadzonych w Ameryce Północnej, zgodność z zaleceniami WCRF/AICR odnośnie diety wiązała się z 13% redukcją występowania agresywnych form nowotworu złośliwego gruczołu krokowego oraz 10% obniżeniem ogólnego ryzyka zgonu z powodu nowotworów złośliwych. Stosowanie diety śródziemnomorskiej związane jest z istotną redukcją ryzyka zgonu z powodu nowotworów złośliwych (10%) oraz w szczególności nowotworów przewodu pokarmowo-oddechowego oraz jelita grubego i odbytnicy.
Związek pomiędzy dietą i nowotworami złośliwymi jest złożony i wieloczynnikowy. Jednym z głównych mechanizmów jest nadmierna podaż energii, która w efekcie może prowadzić do nadwagi będącej czynnikiem ryzyka zachorowania na nowotwór złośliwy. Poszczególne składniki diety mogą również wpływać na procesy na poziomie komórkowym.
Biorąc pod uwagę całość dowodów epidemiologicznych autorzy Europejskiego Kodu Walki z Rakiem zalecają w punkcie dotyczącym diety:
Jedz dużo produktów pełnoziarnistych, roślin strączkowych, warzyw i owoców,
Ogranicz spożycie produktów wysokokalorycznych (z dużą zawartością cukru i tłuszczu) oraz unikaj napojów słodzonych,
Unikaj mięsa przetworzonego, ogranicz spożycie czerwonego mięsa oraz produktów z dużą zawartością soli.