Przyczyną nowotworów złośliwych może być wiele czynników. Ekspozycji na dużą ich część można uniknąć
Najważniejsze czynniki ryzyka zachorowania na nowotwory złośliwe to: palenie papierosów (ekspozycja na tytoń), infekcje, nieodpowiednia dieta, nadwaga, narażenie na promieniowanie słoneczne. Przyczyną zachorowania na nowotwór złośliwy jest częściej środowisko, w którym się żyje, niż uwarunkowania dziedziczne.
Palenie papierosów jest czynnikiem ryzyka więcej niż 16 typów nowotworów złośliwych i odpowiada za 1/5 zgonów z powodu nowotworów złośliwych w skali świata.
Przyczyną dużej części zachorowań na nowotwory złośliwe są infekcje, które odpowiadają min. za: 77% nowotworów wątroby, 90% przypadków nowotworów żołądka, prawie 100% nowotworów szyjki macicy.
Aktywność fizyczna oraz czynniki dietetyczne mogą obniżać lub podwyższać ryzyko zachorowania na nowotwory złośliwe. W krajach o wysokich dochodach nadmierna masa ciała odpowiada za: 25-35% nowotworów przełyku, 15% nowotworów piersi, 10-25% nowotworów nerki, 5-10% nowotworów jelita grubego i odbytnicy, 30-50% nowotworów trzonu macicy.
Ekspozycja na promieniowanie słoneczne zwiększa ryzyko wystąpienia nowotworów skóry, zarówno łagodnych jak i czerniaka złośliwego.
Czynniki reprodukcyjne wpływają na ryzyko zachorowania na nowotwory piersi, trzonu macicy oraz jajnika. Urodzenie więcej niż jednego dziecka oraz karmienie piersią obniżają ryzyko zachorowania na nowotwór piersi. Długotrwałe stosowanie hormonalnej terapii zastępczej oraz doustnej antykoncepcji zwiększa ryzyko wystąpienia nowotworu piersi.
Przyczyną zachorowań na nowotwory może być ekspozycja na czynniki rakotwórcze w środowisku pracy. Narażenie na azbest zmniejszyło się w ostatnich latach w wielu krajach, ale pozostaje niezmienne lub zwiększa się w niektórych krajach szybko rozwijających się (Rosja, Chiny, Brazylia, Indie).
Międzynarodowa Organizacja do Badań nad Rakiem (IARC – International Agency for Research on Cancer) sklasyfikowała ponad 100 czynników jako kancerogenne dla człowieka.